نظر مولانا در باره حلال و حرام و تفاوت آن با عقیده فقها و زهّاد،

تأثیر غذای مادی بر روح

لقمه‌ای کو نور افزود و کمال: مولانا، حلال و حرام بودن را، از اثر آن در روحیات آدمی می‌سنجد و در این‌باره میزان‌های عقلی و نقلی را که معتزله و اشاعره بر سر آن بحث و جدل دارند، ملاک قرار نمی‌دهد. در مورد غذاها و تأثیر آن بر آدمی در جای دیگر مثنوی آمده است که: غذا گاهی راه تحصیل معرفت بر انسان سالک را می‌بندد.

رقت: یعنی نرم دلی.

چون ز لقمه تو حسد بینی و دام: یعنی لقمه حرام در انسان، حسد و گمراهی و نادانی می‌آفریند.

آن جهان: یعنی عالم غیب.

میل خدمت: یعنی از لقمه حلال میل به خدمت به پروردگار و بازگشت به سوی او است.

( 1653) لقمه‏اى که نور و کمال را پرورش داده و زیاد مى‏کند آن است که از کسب حلال بدست آمده باشد.( 1654) روغنى که چراغ را خاموش کند روغن نیست بلکه آب است.( 1655) از لقمه حلال علم و حکمت تولید شده عشق و نرم دلى بوجود مى‏آید. ( 1656) اگر از لقمه‏اى حسد و دام به بینى و جهل و غفلت از آن بزاید بدان که آن لقمه حرام است.( 1657) هیچ دیده‏اى که گندم بکارى و جو سبز شود یا اسبى کره خر بزاید؟( 1658) لقمه بمنزله تخم است که میوه آن اندیشه‏هاى تو است لقمه بمنزله دریایى است که گوهرش خیالات و صفات تو است.( 1659) از خوردن لقمه حلال میل بخدمت خلق و تمایل بعالم دیگر تولید مى‏شود.() از اثر لقمه حلال حضور قلب پیدا کرده و چشمت روشن مى‏گردد.

مولانا می گوید: طفل جان از شیر شیطان بازکردن وگرسنگی کشیدن بدین معنا نیست که خود را تا سر حدّ مرگ گرسنه نگه‌دار، بلکه برای هر کسی مطابق موازین شرعی و ضوابط تربیتی، چیزهایی حلال یا حرام است و برای آن که نور معرفت الهی در دل سالک بتابد، باید فقط چیزهایی را بخورد که بر او حلال است. زیرا لقمه حرام در انسان، حسد و گمراهی و نادانی می‌آفریند. هم چنین میل به خدمت به پروردگار و بازگشت به سوی او از لقمه حلال است.

بزرگان عرفا، در امر خوردنى و بدست آوردن لقمه‏ى حلال سخت دقیق بوده‏اند و حلال خوردن را شرط صفاى باطن و قبول دعا شمرده‏اند و در تقوى و ورع دقت شگرفت داشته‏اند و نکات دقیق در آن باب گفته‏اند.