حق شب قدر است:

شب قدر: یکى از شبهاى سال که در فضیلت از هزار ماه بهتر است ،[1] و بر طبق روایتهاى رسیده از امامان، یکى از شبهاى نوزدهم، بیست یکم یا بیست سوم ماه رمضان است و بعضى بیست و هفتم را «شب قدر» دانسته‏اند و بعضى شبهاى دیگر را نیز گفته‏اند.

نه همه شبها بود قدر: «اگر شبها همه قدر بودى، شب قدر بى‏قدر بودى.»[2]

کَیِّس: زیرک. «اَلمُؤمِنُ کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ: مؤمن زیرک، هوشیار، پرهیزنده است.»[3]

معیوبات: جمع معیوبة: مؤنث معیوب.

عود: چوب درخت بلسان که بسوزانند و بوى خوش دهد.

تاجرانِ انبیا: آنان که گفته پیمبران را پذیرفتند.

کور و کبود: زشت و ناقص. و در اینجا مى‏توان به معنى «زیان دیده» گرفت.

مى‏نماید مار: برگرفته است از حدیث «المالُ حَیَّةٌ وَ الجاهُ أضَرُّ مِنهُ.»[4]

غِبطه: رشک بردن. (رشک مال دنیا را نباید خورد و باید نگریست که فرعون با خود چه برد).

ثُمَّ ارجِع بَصَر: پس دیده‏ات را بر گردان، بار دیگر بنگر. برگرفته است از آیه «ثُمَّ اِرْجِعِ اَلْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ إِلَیْکَ اَلْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ: پس باز کن چشم را دو باره، تا باز گردد به تو وامانده.»[5]

 ( 2946) حق چون شب قدر در شبهاى سال پنهان است تا جان تمام شبها را براى یافتن آن امتحان کند. ( 2947) همه شبها شب قدر نیست ولى همه شبها هم از شب قدر خالى نیست‏. ( 2948) اى فقیر خرقه پوشان را هم امتحان کن و در میان آنها هر کدام حق است آن را بگیر . ( 2949) آن مؤمن با کیاست و زیرک و ممیز کو؟ که شاه را از گدا تمیز دهد . ( 2950) اگر در جهان جنس معیوب نباشد هر ابلهى تاجر خواهد بود . ( 2951) زیرا که آن وقت شناختن کالا آسان خواهد بود وقتى عیبى نباشد نااهل و اهلى نیست‏ . ( 2952) و اگر هم همه معیوب باشند دیگر کیاست و دانش چه سودى دارد زیرا همه چوب است و عودى در میان نیست تا با دانش و معرفت آن را بشناسند . ( 2953) آن که مى‏گوید همگى حقند احمق است و آن که مى‏گوید همه باطلند از اشقیا است‏ . ( 2954) آنان که در دستگاه انبیا تجارت کردند سود بردند و کسانى که خریدار رنگ و بو بودند از سود باز ماندند. ( 2955) این مار است که در چشم تو مال جلوه مى‏کند چشمان خود را بمال و درست نظر کن تا شاید ببینى‏.( 2956) باین معامله و سودى که دارد با غبطه نگاه مکن بلکه بخسران و زیان امثال فرعون و قوم ثمود بنگر. ( 2957) باین جهان و باین آسمان و زمین مکرر بنگر زیرا که حق فرموده است «ثُمَّ اِرْجِعِ اَلْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ » دو مرتبه نگاه خود را متوجه کن‏.

مولانا می گوید: حق در میان مذاهب پنهان شده است؛ چنان‌که شب قدر در میان شب‌های دیگر پنهان گشته است. همین پنهانی باعث شده است تا روح حقیقت‌طلب در جست‌وجوی آن بپردازد. مولانا با استناد به حدیث: «المومن کیّس فطن حذر؛ مؤمن، زیرک و هوشمند و با احتیاط است» می‏گوید: مؤمن با این هوشیاریِ بالا می‏تواند حق را از باطل و مردان حقیقت‌جو را از نامردانِ باطل‌گرا تشخیص دهد. «تاجران» کسانی هستند که با آگاهی و چشم باطن، مرد راه را از مدعی گمراه تشخیص می‏دهند و برای جلوهْ این آگاهی و دید باطن، باید جنس بد هم در بازار باشد. ابیات بعد توضیح همین معناست. «تاجرانِ انبیا» کسانی هستند که با انبیا معامله و پیوستگی معنوی دارند. در مقابل آنها «تاجران رنگ و بو» هستند که همان دنیا دوستان‏ و پیروان هوای نفس‌اند.

مولانا می‏گوید: نگاه کن که در مقابل سود دنیایی، چه بر سر فرعونیان و قوم صالح آمد. دنیا را مکرر نگاه کن؛ سرنوشت‏های گوناگون را بنگر و عاقبت نیک و بد را ببین. پروردگار هم در آیه‏های سوم و چهارم سورهْ ملک به همین معنا اشاره می‏کند: «پس دوباره نگاه کن».