مفهوم اجابتدعا

ازدیدگاهمولویارزشواجابتدعادررفعگرفتاریبندهیارسیدناوبهآرزوهایدنیوی نیستبلکه هم کلامشدنباخداوندونالیدنبهپیشگاهاوارزشبیشتریازرفعبلاویا کسبنعمتدنیویدارد. چهبسااعطاینعمتیویادفعبلاییکهبندهخواهانآناست سببدلبستگیبیشتراوبهدنیاویاباعثغفلتاوازیادونامخداوندبشودلذاهمینکه بندهتوفیقپیدامیکندکهبهسببنزولبلاازاعتمادبهاسبابوعللدستبرداردوفقط درگاهخداوندراپناهگاهخودبدانداینترکتعلقّاتودعاکردنعالیترینمعنایاجابت دعاست.

ازدیدگاهمولوی،اجابتدعاقبلازدعاکردنرخمیدهد. مفهوماجابت،همانتوفیق دعاپیداکردناستزیرااگرخداوندکسیرافرانخواندهباشداونمیتواندلببهدعابگشاید ودردخودرادرآندرگاهفریادبزندلذاهرگاهکسیشروعبهدعاکردنمیکنددرحقیقت دعایاوپذیرفتهشدهاست. لبیکخداوندقبلازدعایبندهرخمیدهدولبیکاو،بهبنده فرصتدعاکردنمیبخشد. هیچگاهدعایکسیدردرگاهخداوندردنمیشودبلکههمینکه بندهبهاینمرحلهازایمانویقینمیرسدکهارادةخداوندراحاکماصلیهستیمیداندو تصرّفلحظهبهلحظ?ارادةاورادرکائناتنظارهمی کندنفساینعملدرحقیقتهمان اجابتدعاست. بااینتفسیر،مولویهمشانواعتباردیگریبهدعامیبخشدوهمناامیدی راازساحتدعامیزدایدوبارق?امیدرادردلاهلدعازندهنگهمیداردومخاطبانخودرا بااینبیانعاطفیوتفسیرعرفانیدرتداوماعتقادبهدعاوامیدواربودنبهلطفوعنایت الهیخرسندوقانعنگهمیداردوحوزةنگاهوقلمروادراکآنانراوسعتمیبخشدومفهوم تازهایرابهمفهوماجابتدعااضافهمیکند.

بیانعاطفیوتفسیرعارفان?مولویامیدوعشقرابهدلمخاطباناوارمغانمیآوردوهرنوعناامیدیراازسرزمینوجودآناندورمیگرداند. تفسیریهمکهاوازعدماجابت دعایبندهویاطولانیشدنزماناجابتآنارائهمیدهدهمبدیع،همامیدبخشوهم خرسندکنندهاست.

         در عدم ما مستحقان کى بدیم            که بر این جان و بر این دانش زدیم‏

         اى بکرده یار هر اغیار را            وى بداده خلعت گل خار را

         خاک ما را ثانیا پالیز کن            هیچ نى را بار دیگر چیز کن‏

         این دعا تو امر کردى ز ابتدا            ور نه خاکى را چه زهره‏ى این بدى‏

         چون دعامان امر کردى اى عجاب            این دعاى خویش را کن مستجاب‏

         دیده را نادیده خود انگاشتم            باز زنبیل دعا برداشتم‏

         اى اخى دست از دعاکردن مدار            با اجابت یا رد اویت چه کار

مطابقاینتفسیراگردعایمومندیراجابتمیشودبهمعنیعدمتوجه خداوندبهدعایاونیستبلکهنشانگراشتیاقخداوندبهشنیدندعایاوست. خداوندمشتاق وخریدارآندعاییاستکهازدلشکستهبرمیخیزدلذاحاجتاینبندگانخودرادیرتر برآوردهمیسازدتابیشتربنالندوبرشکوهبارگاهاو بیفزایند. دوماینکهاگرنیازبندهزودتر برآوردهشوداوبازبهدنیادلبستهخواهدشدوازهمنشینیباخالقومعبودخودمحروم خواهدماندپساینعدماجابتدعالطفیازطرفخداونداستکهنصیببندگانخاصاو میشودتابانال?خودهمبهارادهواشتیاقخداوندبهشنیدننال?بندگانخودپاسخداده باشندوهمبهرمندیخودآنانازایندرگاهبیشترشود. پسدیراجابتشدندعانهاز خواریمومنبلکهبهجهتکمالوجمالوجوداوستزیراکهخداوندنمیخواهدچنین بندهایزودترازدرگاهاورویبرگرداندوازرحمتوفیضدرگاهاوبهرةکمتریببرد.

        اى بسا مخلص که نالد در دعا            تا رود دود خلوصش بر سما

         تا رود بالاى این سقف برین            بوى مجمر از انین المذنبین‏

         پس ملایک با خدا نالند زار            کاى مجیب هر دعا وى مستجار

         بنده‏ى مومن تضرع مى‏کند            او نمى‏داند بجز تو مستند

         تو عطا بیگانگان را مى‏دهى            از تو دارد آرزو هر مشتهى‏

         حق بفرماید که نز خوارى اوست            عین تاخیر عطا یارى اوست‏

         حاجت آوردش ز غفلت سوى من            آن کشیدش موکشان در کوى من‏

         گر بر آرم حاجتش او وا رود            هم در آن بازیچه مستغرق شود

         گر چه مى‏نالد به جان یا مستجار            دل شکسته سینه خسته گو بزار

         خوش همى‏آید مرا آواز او            و آن خدایا گفتن و آن راز او

         و آنکه اندر لابه و در ماجرا            مى‏فریباند به هر نوعى مرا

         طوطیان و بلبلان را از پسند            از خوش آوازى قفس در مى‏کنند

         زاغ را و جغد را اندر قفص            کى کنند این خود نیامد در قصص‏

 (مثنوی،دفتر6،ب4219تا4226)

مولویبادومثال،اینامرغیبیوناملموساشتیاقخداوندبهنال?مومنانراعینیو ملموسمیسازد. اومومنانرابهطوطیوبلبل،وخداوندرابهصیادیتشبیهمیکندکهبه جهتخوشآوازیوشیرینسخنی،مومنانرادرپیشگاهخودنگهمیداردوحاجتشانرا برآوردهنمیسازد.

طوطیانوبلبلانراازپسند

ازخوشآوازیقفصدرمیکنند

زاغراوجغدرااندرقفص

کیکننداینخودنیامددرقصص

(مثنوی،دفتر6،ب4225و4226)

اومومنانرابهشاهدوخداوندرابهعاشقتشبیهمیکند. خداوندبابندگانمومنخودبه عشقورزیمشغولاست. اینعاشقدربرآوردننیازیارزیبارویخودتعللمیورزدتاهرچه بیشترازجمالاوبهرهمندشودوسعیمیکندکهمدتایندیداررابابهانههایمختلف طولانیکند. بههمیندلیلگاهیزماناجابتدعایمومنراطولانیمیگرداند:

بیمرادیمومنانازنیکوبد

تویقینمیدانکهبهراینبود

 (مثنوی،دفتر6،ب4237)