شکایت گفتنِ پیر مردى به طبیب از رنجوریها و جواب گفتن ِطبیب او را

آثار پیری در روح و روان

 زحیر: بیمارى معده است، لیکن در تعبیر مولانا به معنیهاى دیگرى به کار رفته است. در اینجا «رنج و زحمت» معنى مى‏دهد:

          بر تو آسان کرد و خوش آن را بگیر             خویشتن را در میفکن در زحیر

481/ د / 1

داغ بر چشم بودن از ظلمت: کنایه از کم شدن بینایى.

دمگیرى: تنگ نفس.

انقطاع دم: بریدن نفس، نفس تنگى.

بر دوختن بر چیزى: بدان متوسّل شدن، آن را بهانه قرار دادن.

مُدَمَّغ: (اسم مفعول از تدمیغ، ساخته فارسى زبانان از دماغ) گران سر، متکبّر، پر نخوت.

هى کردن: کنایه از خشمگین شدن و فریاد بر آوردن،پرخاش نمودن.

( 3099) پیرى نزد طبیب رفته گفت من از دماغ خود در رنج هستم و همواره نالانم‏. ( 3100) گفت این ضعف دماغ از پیرى است گفت چشم من هم تاریک شده‏. ( 3101) طبیب گفت اى پیر از اثر پیرى است گفت پشتم خیلى درد مى‏کند. ( 3102) گفت اى شیخ آن هم از پیرى است گفت هر چه مى‏خورم تحلیل نمى‏رود. ( 3103) گفت ضعف معده تو هم از پیرى است گفت وقت خون گرفتن خون در عروقم گیر مى‏کند. ( 3104) گفت بلى مرض انقطاع خون است وقتى آدم پیر شد هزار علت بروز مى‏کند. (- گفت پاى من سست شده و از راه رفتن باز مانده‏ام گفت این پیرى است که تو را گوشه نشین ساخته‏. ( 3105) گفت احمق تو از طبابت همین یک کلمه پیرى را یاد گرفتى؟. ( 3106) دماغ تو این قدر عیب کرده که نمى‏دانى که خداوند براى هر درد درمانى قرار داده؟. ( 3107) تو خر احمق از بى‏مایگى و نفهمى زنده هستى‏. ( 3108) طبیب گفت بلى این غضب تو هم از اثر پیرى است‏. ( 3109) چون تمام اعضا و اعصاب تو ضعیف شده صبر و حوصله‏ات هم کم شده است‏. ( 3110) آدم پیر تاب شنیدن دو کلمه حرف ندارد و فوراً پرخاش مى‏کند و توانایى یک جرعه آب خوردن ندارد و فى الفور قى مى‏کند.

به دنبال این سخن که "روزگارک برد و روزش دیر شد"، یعنی گمراهان عمر کوتاه این جهانی را صرف دنیا می‏کنند و در نتیجه، حاصلی جز ضعف قوای جسمانی و روحانی نصیب آنان نمی‏شود، مولانا لطیفه‌ای را در این رابطه بیان می‏کند و می‌خواهد به این نتیجه برسد که پیری و سالمندی، اگر با سیر الی‌الله و توجه به عالم معنا باشد، دشوار و رنج‌آور نخواهد بود. سالمند به پزشک می‏گوید: از ضعف قوای ذهنی یا ضعف حافظه ناراحتم.

ـ ‌پزشک: علت آن از پیری است.

ـ‌ سالمند: چشمانم تار شده است.

ـ‌ پزشک: آن‌هم از پیری است.

ـ‌ سالمند: کمرم نیز درد می‏کند.

ـ‌ پزشک: آن هم نشانهْ پیری است.

ـ‌ سالمند: هرچه می‌خورم هضم نمی‏شود.

ـ‌ پزشک: ضعف دستگاه گوارش هم از پیری است.

ـ سالمند: موقعی که می‌خواهم نفس بکشم، نفسم بند می‏آید.

ـ‌ پزشک: آن هم از پیری است. در این هنگام سالمند از کوره در می‌رود و با عصبانیت به پزشک می‏گوید: ای احمق تو با این همه اسم و رسم، فقط همین یک جمله را یاد گرفته‌ای که برای هر مرض و دردی، بگویی علت آن از پیری است؟ پزشک می‏گوید: ای سالمند! این ناراحتی و عصبانیت توهم از پیری است.