"حیات طیبه"، زندگی درونی و معنوی مردان حق

 حیات طَیِّبَه: زندگى پاکیزه و خوش، کنایت از آرامش. مأخوذ است از آیه «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً: هر که کارى نیکو کند از زن و مرد و مؤمن باشد هر آینه زنده خواهیم داشت او را زندگانى پاکیزه.»[1]

صَبى: کودک، و در اینجا کنایه از جوان و شاداب است.

دانستن: شناختن.

پیدا: شناسا، شناخته.

حسد کردن خسان: «وَ الجاهِلُونَ لِأهلِ العِلمِ أعداءٌ.»[2]

علم الیقین: بدرستى، چنان که باید.

خود را بر شمشیر تیز زدن: قدرت مردان حق یا قهر الهی است.

صد قیامت: مولانا در برخى ابیات مثنوی «قیامت» را کنایه از ولى کامل مى‏داند:

          چون تو اسرافیلِ وقتى راست خیز             رستخیزى ساز پیش از رستخیز

          هر که گوید کو قیامت؟ اى صنم             خویش بنما که قیامت نک منم‏

          در نگر اى سایلِ محنت زده             زین قیامت صد جهان افزون شده‏

1481- 1479 / د /4

          پس محمّد صد قیامت بود نقد             ز آن که حل شد در فناى حلّ و عقد

750 / د /6

( 3111) مگر آن پیرى که مست حق است و در درون او حیات طیبه جاى گرفته‏. ( 3112) از ظاهر پیرند و از باطن جوان آنها اولیا و انبیا هستند. ( 3113) اگر اینها در نظر نیک و بد پیدا نیستند پس چرا این همه پست فطرتان به آنان حسد مى‏ورزند. ( 3114) اگر یقین بوجود آنها ندارند این کینه و بغض و حیله‏گرى نسبت به آنها از کجا است‏. ( 3115) از طرفى اگر اینها بروز رستاخیز عقیده دارند چرا با آنها ضدیت کرده و خود را بدم شمشیر تیز مى‏دهند. ( 3116) او همان ولى و نبى بروى تو مى‏خندد فقط ظاهر او را نگاه مکن زیرا در درون او صد قیامت پنهان است‏. ( 3117) جنت و دوزخ از اعضاء و تابعین او هستند و هر چه تصور کنى او بالاتر از آنست‏ ( 3118) هر چه را که تو تصور کنى فنا پذیر است و آن که در اندیشه نمى‏آید خداى یگانه است‏ .

"پیری که از حق مست است"، مردی است که به کمال روحانی رسیده است. پروردگار در سورهْ نحل، دربارهْ مردان و زنان نکوکار و مؤمنان حقیقی فرموده است: « فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً » مولانا می‏گوید: این "حیات طیبه"، زندگی درونی و معنوی مردان حق است که آنها را از عوارض پیری و سالمندی هم بی‌آسیب می‏کند. در ادامه می‏گوید: مر‌دم دنیاپرست هم این مردان حق را خوب می‏شناسند و به همین دلیل، به آنها حسد می‏ورزند. حسودان می‏دانند که مردان حق، عالم به علم‌الیقینند و تکیهْ آنها به پروردگار، خلل نمی‏پذیرد. مولانا می‏گوید: مقابله دنیاپرستان با قدرت حق و مردان حق، به این دلیل است که آنها به رستاخیز و کیفر آن دنیا معتقد نیستند. دو بیت بعد، توصیف پیر است که همت و توجه باطنی او می‏تواند دشمنان حق را گرفتار "صد قیامت" کند و هر چه اندیشی تو، او بالای اوست.