پنهان‌تر از پنهان

روح وحى: قوت و استعدادى که در پیمبر است که به خاطر دارا بودن آن روح مخاطب حق تعالى مى‏گردد.

          باز غیرِ جان و عقل آدمى             هست جانى در ولىِّ آن دَمى‏

410 / د /4

ز آن سر: آن سرى، از عالم غیر جسمانى، از جهان غیبى.

مُدرَک: دریافته، دانسته.

مناسبها: یعنی رابطه‌ها و پیوند‌هایی که از مناسبت و همانندی دو چیز حاصل شود، کارهایى که از آن سر مى‏زند و بود که عقل حکمت آن کار را در نیابد.

آن: اشاره به روح وحى.

عزیز: دشوار یافت، آن چه به آسانى درک نشود، که درک آن در حد هر کس نیست.

کَدِر: تیره.

عقل موشى: عقل ضعیف.

 ( 3269) از اینجا که بگذریم روح‏ وحى از اینها که گفتیم پنهان‏تر است زیرا که او غیب است و ما وراى این عوالم است‏. ( 3270) عقل حضرت رسول (ص ع) بکسى مخفى نماند ولى روح وحى آن جناب را کمتر کسى درک کرد. ( 3271) روح وحیى هم دلائلى دارد که دلیل وجود او است ولى او عزیز است و عقل او را درک نتواند کرد. ( 3272) عقل در افعال او گاهى جنون دیده و گاهى متحیر مى‏ماند زیرا تا کسى او نشود او را درک نمى‏کند. ( 3273) مثل حکم و دلائل کارهاى حضرت خضر که موسى علیه السلام از دیدن او عاجز بود. ( 3274) کارهاى او در نظر موسى بى‏تناسب مى‏نمود چرا که حال خضر در موسى نبود. ( 3275) عقل موسى که در پیشگاه غیب عاجز باشد عقل یک موشى در این زمینه چه خواهد بود .

اکنون سخن از چیزی است که پنهان‌تر از عقل و از روح حیوانی و انسانی است. این پنهان‌تر از پنهان، روحی است که با هستی مطلق پیوند دارد و «وحی» به او می‌رسد. «ز آن سر بود» یعنی از عالم غیب است. مولانا می‌گوید: آثار عقل پیامبر را همه می‌دیدند، اما هر جانی نمی‌توانست «روح وحی‌» او را ادراک کند. عقل، حتی عقل حقیقت‌جو، همه مناسبت‌های لازم برای ادراک وحی را ندارد، زیرا که این مناسبت‌ها و رابطه‌ها، عزیز و دشواریاب است. چنان که در قرآن کریم است « وَ تَراهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ: مى‏بینى آنان را که به تو مى‏نگرند و تو را نمى‏بینند.»[1] میبدى صاحب کشف الاسرارگوید: «آن زخم خوردگان عدلِ ازل و نابایستگان حضرت عزت از مصطفى (ص) انسانیت دیدند، نبوت ندیدند، آدمیت دیدند، عبودیت ندیدند.»[2]عقل وقتی به کارهای انبیا و اولیا (دارندگان روح وحی) می‌نگرد، در کار آنها حیران می‌شود و گاه آنها را به جنون منسوب می‌کند «یقولون انّه لمجنون»، زیرا ادراک حال انبیا و اولیا برا‌یش ممکن نیست مگر این‌که خود، به کمال و مرتبه «روح وحی» برسد. در سه بیت بعد مثال می‌آورد که موسی با این‌که خود روح وحی داشت به مرتبه خضر نرسیده بود و به کارهای خضر اعتراض می‌کرد. وقتی عقل موسی از دریافت اسرار غیب باز می‌ماند، دیگر عقل ما چه می‌تواند بکند.