نیاز رهرو به استاد در سلوک(3)

غافل از ایمان شیخ: آن که مقام او را نداند، آن که او را چنان که باید نشناسد و بدو گمان بد برد.

جان: در تعبیر مولانا در چند معنى به کار رفته است. در این بیت مقصود قوّه احاطه و ادراک است.

خبر: آگاهى از حقیقت.

آزمون: مقام آزمایش. (جان کسى دارد که هنگام آزمایش آگاه باشد و به خطا نیفتد).

حسّ مشترک: یکی ازحواس باطن است؛ این حس، به اعتقاد پیشینیان، محل ارتسام صورت‌های محسوسات در باطن آدمی است و ملائکه که با عالم محسوسات کاری ندارند و فراتر از آن هستند، از این حس مشترک منزه‌اند.

خداوندانِ دل: در لسان قرآن کریم از آنان به «اولو الالباب» تعبیر شده است. و در اصطلاح عارفان «دل» نفس ناطقه است، و مخزن اسرار حق. «خداوندان دل» انسانهاى کامل‏اند که دلهاى آنان عرش مجید است، و خود و اصل به فَعّالٌ لِما یُرِید.

انتها: کنای از عالم محدودات و مادون افلاک.

گذشتن از انتها: یعنی از عالم محدودیت‏ها بیرون رفت و به بی‌نهایت پیوست.

ماهیان سوزنگر دلق: نگاه کنید به: شرح بیت 3236/ د / 2.

 ( 3340) کافر کى است؟ آن که از ایمان شیخ غافل و بى‏خبر باشد مرده چیست؟ آن که از جان شیخ بى‏خبر است‏ . ( 3341) جان غیر از با خبر بودن و اطلاع چیزى نیست هر کس با خبرتر است جانش افزونتر است‏ . ( 3342) جان ما از جان حیوان بیشتر است براى اینکه ما با خبرتر از حیوان هستیم‏ . ( 3343) افزونتر از جان ما جان ملک است که از حس مشترک منزه و بى‏نیاز است‏ . ( 3344) و جان صاحب دلان افزونتر از جان ملک است و از این سخن تعجب نکن و حیران مشو . ( 3345) براى همین است که آدم مسجود ملایکه است زیرا جان آدم افزونتر از آن است که ملایکه دارا هستند. ( 3346) و گرنه امر کردن بیک خوبترى که مادون خود را سجده کند شایسته نخواهد بود. ( 3347) کى عدل و لطف خداوندى مى‏پسندد که گلى در مقابل خارى سجده کند. ( 3348) جان وقتى بقدرى افزون گردید که لا یتناهى شد جان همه چیز مطیع فرمان او هستند. ( 3349) مرغ و ماهى و پرى و آدمى همگى در مقابل او خاضعند چون او بیش از همه و آنها در کمى هستند.

در بیت پیش، مولانا گفت که وجود مادی در پیش‌گاه حق، کافر است یا دست‌کم زمینهْ کفر دارد. اکنون توضیح می‏دهد که چگونه کافر است: کسی که از ایمان مشایخ و از پیوند مردان حق با حق غافل باشد، سخنانی می‏گوید که کفرآمیز است؛ چنین کسی زندگی حقیقی و معنوی ندارد. "جان شیخ"، روحی است که با حق پیوند یافته است. مولانا جان و اصل را معنا می‏کند: جان یعنی آگاهی از حق و معرفت اسرار غیب. در ابیات بعد، مراتب این جان آگاه را بیان می‏کند: ما از حیوانات بیشتر آگاهی داریم و فرشتگان از ما بیشتر و آن مردانی که به حق پیوسته‌اند، از فرشتگان بیشتر. به همین دلیل، اولیا و انبیای حق یا انسان‌های کامل، در مرتبه‌ای هستند که ملائک به آنها سجده می‏کنند.