تند روی ناآگاهان و انسان‌های بدگمان

گام تیز: دویدن، تند رفتن، یعنی از تند روی ناآگاهان و انسان‌های بدگمان.

بهر باش: یعنی برای ماندن و استقرار

جاىِ معاش: یعنی ماندن و زیستن ، جاى آسودن.

وَحَل: گل، و در اینجا وَحَلها استعاره از کارهاى شبهه‏ناک است.

گل و وحل: در این‌جا دنیا و دل‌بستگی‌های دنیایی است.

تأویل: یعنی تفسیر موافق میل خود

رُخصت: در اصطلاح علماى علم اصول برداشته شدن حکم است از مکلف به سبب عذرى و مقابل رخصت عزیمت است و آن رجوع به حکم است پس از رفع عذر.

مُضطر: (اسم مفعول از اضطرار) ناچارى. اشاره است به آیاتى از قرآن کریم مانند: فَمَنِ اُضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ.»[1]

گرفتن: مواخذه کردن.

گرفته ستت: یعنی و‌ابستگی های زندگی مادی، تو را گرفته است، همان‌طور که شکارگیری کفتاری را گرفته باشد.

کفتار کور: کفتار در ادب فارسى و عربى در «حماقت» مثل است. مشهور است که براى گرفتن کفتار بر در لانه او روند و گویند کفتار در لانه نیست و او همى‏خسبد به گمان آن که او را نمى‏بینند، تا آن که دست و پایش ببندند. از فرموده‏هاى على (ع) است: «وَ اللَّهِ لا أکُونُ کَالضَّبُعِ تَنامُ عَلَى طُولِ اللَّدمِ.»[2]

 ( 3370) خرى که در گل مى‏ماند براى برخاستن دم‏به‏دم مى‏جنبد. ( 3371) و هیچ گاه آن جا را براى اقامت اختیار نکرده و جا براى خواب هموار نمى‏کند زیرا که مى‏داند آن جا جاى زندگى نیست‏. ( 3372) پس حس تو از حس خر کمتر بوده که دل تو از این باتلاقهاى گل و لاى نجنبیده و بر نخاسته‏. ( 3373) در میان گل و لاى براى اقامت خود مجوز آبى از خود تراشیده‏اى و تأویلاتى بکار مى‏برى که بودنت را در آن جا جایز شمرى براى اینکه از آن جا دل نمى‏کنى‏. ( 3374) پیش خود این طور براى خود عذر تراشى مى‏کنى که براى من جایز است که در اینجا بمانم چون ناچارم و چون خداوند کریم است یک نفر مضطر را مسئول قرار نمى‏دهد. ( 3375) او خودش تو را گرفته و تو مثل آن کفتار که در افسانه‏ها مى‏گویند [گویند براى صید کفتار چند نفر به لانه او نزدیک شده و بهم دیگر مى‏گویند کفتار اینجا نیست کو کفتار و این کلمه را تا وقتى کاملا او را گرفتار کنند تکرار مى‏کنند و کفتار گمان مى‏کند که آنها نمى‏بینند از آن جا فرار نمى‏کند] این گرفتن را بعلت غرورى که دارى نمى‏بینى‏. ( 3376) هى مى‏گویند که میان این غار کفتار نیست او را از بیرون باید جست‏. ( 3377) این کلمات را مى‏گویند و بند بدست و پایش مى‏بندند و او با خود مى‏گوید که اینها از من خبر ندارند. ( 3378) اگر این دشمن از من خبر داشت چرا هى صدا مى‏زد که کفتار کو؟.

مولانا حالت بدگمانان و راه نیافتگان را به خری تشبیه می‏کند که در گل مانده باشد. معنی بیت این است که: تو به جای آن‌که خود را از وابستگی‏های زندگی مادی برهانی، به تأویل و رخصت متوسل می‏شوی که گرفتاری خود را توجیه ‏کنی.