دعوى کردن ِآن شخص که: خداى تعالى مرا نمى‏گیرد

به گناه، و جواب گفتن شعیب علیه السّلام ، مر او را

حرمان از مناجات الهی، کیفر است

 دعوى کردن آن شخص: حکایتی که در این جا نقل می شود پیش از مثنوی در مُحاضرات الادباء ودر حلیة الاولیاء آمده ومربوط به یکى از احبارِ وعالمان یهود بود که مى‏گفت خدایا، چند تو را نافرمانى کنم و مرا عقاب نکنى؟ خداوند به یکی از انبیاء بنی اسرائیل وحی فرمود که: بنده مرا بگو چند تو را کیفر کردم و ندانستى. شیرینى مناجات خود را از تو نگرفتم؟ واین کیفر توست. [1]

شعیب (ع): پیمبرى که بر مردم مَدیَن مبعوث شد، و مدین سرزمینى است در شبه جزیره عربستان برابر تبوک در ما وراى خلیج عقبه که ویرانه‏هاى آن باقى است.

 مقلوب: باژگونه، نادرست.

تیه: کنایه از بى‏راهه ه به مقصد نمی‌رسد؛ و نام سرزمینى است که بنى اسرائیل در آن سر گردان شدند.

سَلاسِل: جمع سلسله: یعنی زنجیر‌ها.

زنگِ تو بر تو: استعاره از حجابى که بر دل افتد و دل را از خدا غافل کند. واشاره دارد به آیه شریفه سوره مطففین که مى‏فرماید: «کَلاَّ بَلْ رانَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ یعنى نه چنین است بلکه آن چه با اعمال خود کسب کرده‏اند بدل آنها زنگ نهاده که حقیقت را دو نمى‏یابند».[2]

دیگ سیاه: استعاره از دارنده درون تاریک که آگاه نباشد و موعظت نپذیرد.

جوی: یعنی مقدار بسیار کم.

دیگ نو: استعاره از دلى که روشن است و هنوز تیرگى گناه آن را فرا نگرفته.

 ( 3379) در زمان حضرت شعیب (ع) مردى بود که مى‏گفت خداوند از من عیبها دیده‏ . ( 3380) گناه و جرم زیادى از من دیده و بکرم خود مرا بگناهانم نگرفت‏ . ( 3381) خداوند تعالى از راه غیب به شعیب فرمود . ( 3382) به آن که مى‏گوید گناه چندى کرده و خداوند کرم فرموده مرا بگناهانم نگرفت‏ . ( 3383) بگو اى سفیه اى کسى که راه را رها کرده به بیابان مى‏روى تو درست بعکس آن چه واقع شده سخن مى‏گویى‏ . ( 3384) چند مرتبه تو را بگیرم و تو بى‏خبر باشى تو اکنون از پا تا بسر در زنجیر هستى‏ . ( 3385) زنگ اندرون و سیاهى دلت سیماى درونت را تباه کرده است . ( 3386) بر صفحه دلت زنگار بر سر زنگار جمع شد تا بکلى از دیدن اسرار کور گردید . ( 3387) اگر بقدر جوى از آن دود بر دیگ تازه‏اى بزند اثر سیاهى در آن آشکار مى‏گردد . ( 3388) و سفیدى است که سیاهى را آشکار و رسوا مى‏کند . ( 3389) اگر دیگ بکلى سیاه شد دیگر اثر دود در آن دیده نمى‏شود .

شعیب از انبیای بنی‌اسرائیل و پدر زن موسی(ع) است. روایتی که در این‌جا نقل می‌شود مربوط به یکی از احبار بنی‌اسرائیل است که مدعی بود خداوند او را کیفر نمی‌دهد و پروردگار به یکی از انبیای بنی‌اسرائیل وحی فرمود که‌ به او بگو: همین‌که‌ حلاوت مناجات را از تو گرفته‌ایم کیفر توست. تو مانند دیک سیاهی هستی که لایه‌های زنگ و دوده تو را در خود گرفته و مانع تابش نور حق بر وجود توست. پیش از این هم مولانا اشاره داشت که بنده چون گناهى کند گردى بر دل او نشیند، دل وى تاریک گردد، و میان او و حق فاصله افتد. در چنین حال اگر پشیمان شود و روى به خدا آرد، آن پشیمانى حجاب را بدراند، و این حجاب را «غین» گویند و در حدیث است «إنَّهُ لَیُغانُ عَلى قَلبِى حَتَّى أستَغفِرَ اللَّهَ فِى الیَومِ سَبعین مَرَّة.» و اگر همچنان در نافرمانى پیش رود، آن تیرگى بیفزاید و حجاب سخت گردد. در چنین حال از گناه پشیمان نشود بلکه بود که از گناه لذت برد و این حجاب را «رَین» گویند، چنان که در قرآن کریم است «کَلاَّ بَلْ رانَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ » ابو الفتوح ذیل این آیه از ابو هریره آرد که از رسول (ص) شنیدم: چون بنده گناهى کند نکته سیاه بر دلش ظاهر شود اگر توبه کند آن سیاهى افروخته گردد و اگر با سرِ گناه شود آن سیاهى زیاده شود تا جمله دلش سیاه شود.