اگر بندگى فراموش شود، حلاوت یاد خدا از دل برود

 دم جان: نفس رحمانى، دم الهى. دمى که دل مرده را زنده کند تا حقیقت را دریابد. یعنی سخن مردی که روح واصل به حق دارد (شعیب).

گل شکفتن: استعاره از پیدا شدن هشیارى اندک.

دفع من می‌گوید: یعنی سخن مرا رد می‌کند، گستاخی می‌کند.

گرفتن: عقاب کردن، عذاب فرمودن.

ستّار: بسیار پوشنده.

ابتلا: آزمایش، آزمودن.

ذوق: لذت روحانى. قشیرى گوید: «عبارتى بود از آن که ایشان یابند از ثمرات تجلّى و نتیجه‏هاى کشف و پیدا آمدن واردهاى بدیهى.»[1]

ذوق جان: یعنی دریافت و ادراک حقایق از طریق روح،

سَنى: یعنی روشن و درخشان.خوب، شایسته.

چاشنى: لذت، لذت روحانى.

چاشنی ندارد: یعنی مزه یا لذت آن را احساس نمی‌کند.

 د‌هد ‌دانه شجر: یعنی از یک دانه، درخت پدید آید.

( 3403) حضرت شعیب (ع) که این نکات را براى او بیان کرد از دم جان بخش آن بزرگوار جان نویى بر کالبد آن دمیده شد و از شادى چون گل شکفته شد. ( 3404) و جان او وحى آسمانى شنیده گفت اگر خداى تعالى مرا بگناهانم گرفته نشانش چیست؟. ( 3405) حضرت شعیب (ع) عرض کرد بار خدایا او در جواب من نشانى مى‏خواهد. ( 3406) وحى شد که ما ستار العیوبیم و رازهاى او را فاش نخواهیم کرد ولى فقط رمزى براى نمونه و امتحان خواهیم گفت‏ . ( 3407) یک نشان اینکه او را گرفته‏ایم این است که او طاعتهائى دارد از نماز و روزه و دعا . ( 3408) و زکات و غیر اینها ولى یک ذره ذوق جان و لذت روحانى در او نیست‏ . ( 3409) طاعت و عبادات عالى بجا مى‏آورد ولى چاشنى محبت در آن نیست‏ . ( 3410) طاعت او خوب است ولى معنى خوب ندارد جوز بسیار است ولى همگى بى‏مغز است‏ . ( 3411) براى آن که طاعت مفید باشد ذوق روحانى لازم است دانه باید مغز داشته باشد تا بروید و درخت بارورى گردد . ( 3412) دانه بى‏مغز نهال نخواهد شد و صورت بى‏جان خیالى بیش نیست‏ .

مولانا می‌گوید: شخص مغرورِخاطی پیام حق را از زبان شعیب شنید و به هیجان آمد، اما دست از طغیان خود برنداشت. چرا؟، چون حقیقت عبادت، بندگى نمودن است و طاعت را با خشوع انجام دادن، و حقیقت ذکر، از صمیم دل خدا را یاد آوردن. اگر عبادت و ذکر چنین بود، عبادت کننده از عبادت لذت می برد و ذوق و اشتیاق در وى ایجاد می شود، چنان که یک سره از خلق ببرد و به حق روى آرد.

          ذوقى که ز خلق آید زو هستىِ تن زاید             ذوقى که ز حق آید زاید دل و جان اى جان‏

(دیوان کبیر، ب 19693)

و اگر بندگى فراموش شود، یاد خدا از دل برود. چنان که امام صادق از رسول (ص) روایت کند که «مَن عَصَى اللَّهَ فَقَد نَسِیَ اللَّهَ وَ إن کَثُرَت صَلاتُهُ وَ صِیامُهُ وَ تَلاوَتُهُ: آن که نافرمانى خدا کند، خدا را از یاد ببرد، هر چند که نماز و روزه و تلاوت او بسیار بود.»[2]