کشیدن موش مهار شتر را و مُعجِب شدن موش در خود

انتقاد از سرمستی و خودبینی

 کشیدن موش: حکایتی که با این ابیات آغاز می شود در مقالات شمس دونقل مختلف دارد ومولانا در سرودن آن هر دو نقل را در نظر داشته اشت، یک نقل این که :« شتر بامورچه همراه شدوبه آب رسید، پای باط کشید، اشتر گفت: بیا، سهل است، آب تا زانوست ، مورچه گفت گرچه تو را تا زانوست، مرا شش گز از سرگذشته است» ودر نقل دیگرآمده است: « موشی لگام اشتری بگرفت و بکشید. اشتر از روی موافقت و حلم از پی او روان شد؛ موش حالتی غرورآمیز داشت، شتر متوجه شد، ولی چیزی نگفت. به آبی تیز‌رو رسیدند. موش حیرت‌زده و بیمناک بر جای ایستاد. شتر برای تأدیب موش گفت: ای رفیق طریق، چرا نمی‌روی؟ برو من هم به دنبالت می‏آیم. موش گفت: این رود بزرگ است، می‏ترسم هلاک شوم. شتر پای در آب نهاد و گفت: درآی که سهل است، آب تا زانوست. موش گفت: از زانو تا زانو فرق است، اکنون توبه که چنین گستاخی نکنی و بر کودبان من نشین. مرا چه تفاوت از صد هزار چون تو که بر کودبان من باشند.  »[1]

مُعجب شدن: به خود بالیدن، مغرور گشتن.

اشتر از چُستى: جمله به علّت رعایت وزن مقلوب است. (اشتر از چستى با او روان شد).

پرتو اندیشه زدن: از آن چه در خاطر دیگرى است آگاه گردیدن.

خشکگشتن: بى‏حرکت ماندن.

قلاوز (قلاووز): (ترکى) راهبر، یعنی نگهبان و مراقب و پیشتاز سپاه.

تن زدن: به معنای از زیرکار در رفتن ، درنگ کردن است.

مری: یعنی مقابله و در‌افتادن یا خود را برابر دیگری دیدن.

پرتو: یعنی انعکاس و تأثیر ذهنی، بی‌آن‌که سخنی بر زبان آید.

شگرف: سخت، عجیب.

کودبان: جهاز شتر، چوب جهاز، یاهمان کوهان شتراست.

شد مسلم مرمرا: یعنی ادعا نیست؛ در حد توانایی من است.

( 3451) موشى مهار شترى را بدست آورده و همى‏کشید. ( 3452) شتر همین که از عقب او بدون سرکشى روانه شد موش بخود مغرور گردید که من قوى هستم و شترى را با آن جثه مطیع خود کرده‏ام‏. ( 3453) شتر خیال او را ملتفت شده با خود گفت بالاخره بتو معلوم خواهم کرد که قدرت تو چیست‏. ( 3454) موش بلب آبى رسید که از زیادى آب فیل در آن غرق مى‏شد. ( 3455) موش آن جا خشکش زده ایستاد شتر گفت رفیق همه جایى‏. ( 3456) براى چه ایستاده‏اى مردانه به آب زده و بگذر. ( 3457) تو راهبر و پیش آهنگ منى میان راه معطل نشو و از کار خود کوتاهى نکن‏. ( 3458) موش گفت رفیق این جوى خیلى گود است من از غرق شدن مى‏ترسم‏. ( 3459) شتر گفت ببینم آب چقدر است پس پاى در آب نهاده‏. ( 3460) گفت این آب تا زانو بیشتر نیست چرا حیرت زده ایستاده‏اى مگر کورى که ببینى آب کم است‏. ( 3461) موش گفت بلى براى تو مور و براى من اژدها است از زانو تا زانو فرق زیادى هست‏. ( 3462) اگر براى تو تا زانو است براى من صد گز بالاتر از فرق سر است‏. ( 3463) شتر گفت پس دیگر بعدها از این گستاخیها نکن تا شراره گستاخیت تو را آتش نزند. ( 3464) تو همسرى و دعوى برابرى با موشهاى هم جنس خود بکن موش را نمى‏رسد که با شتر دعوى همسرى کند. ( 3465) موش گفت براى خاطر خدا توبه کردم مرا از این آب مهلک بگذران‏. ( 3466) شتر را بر او رحم آمده گفت بیا روى کوهان من بنشین‏. ( 3467) وقتى من از آب بگذرم صد هزاران مثل تو را هم مى‏گذرانم‏.

مولانا با نقل حکایتی، موضوع را شروع می‏کند؛ آورده‌اند: مولانا در این قصه، موش را به منزلهْ مرید خودبین و گستاخ می‌بیند که حرمت پیر را از یاد می‌برد و حد خود را نمی‏شناسد،و خویشتن را در ردیف مردان کامل می نهند، و از اندک عنایتى که آنان به ایشان کنند فریفته می شوند، و چون به خطاى خود آگاه شدند عذر خواهند.