حاکم اندیشه‏ ام

زحل: تشبیه به زحل با توجه به بلندی مقام زحل است.

همنشینت من نیم: تو مرا چون خود در زمین و در بند جسم مى‏پندارى حالى که آن چه تو مى‏بینى جسم من است، اما جان من به خدا پیوسته است و رتبت من برتر از آن است که پاى بندان جسم و جسمانیها آن را توانند دریافت.

سایه: کنایه از جسم. شما جسم مرا مى‏بینید و از روح من آگاه نه‏اید.

حاکم اندیشه‏ام: عقل جزئى که منشأ آن ادراک حواس است در تصرّف من است آن که به خدا پیوست همه چیز در فرمان او خواهد بود که «مَن کانَ لِلّهِ کانَ اللَّهُ لَه».

          باده از ما مست شد نه ما از او             قالب از ما هست شد نه ما از او

          ما چو زنبوریم و قالبها چو موم             خانه خانه کرده قالب را چو موم‏

1813- 1812/ د / 1

 خود را به اندیشه دادن: کنایه از گهگاه پرداختن به دنیا و بهره گیرى از عقل جزئى.

بر جهیدن: روى گرداندن.

( 3570) با تو در زمین ساکنم ولى چون ستاره زحل در آسمان هفتم سیر مى‏کنم‏ . ( 3571) همنشین تو سایه من است نه من اساس کار من از اندیشه‏ها برتر و بالاتر است‏. ( 3572) چرا که من از اندیشه‏ها گذشته و در خارج از عالم اندیشه قدم مى‏زنم‏. ( 3573) من بر اندیشه حکومت داشته و محکوم او نیستم زیرا که بنا بر بنا مسلط است‏ . ( 3574) مردم همه سخره اندیشه هستند و بهمین جهت خسته دل و غمناکند . ( 3575) من عمداً خود را پاى بند اندیشه مى‏کنم و هر وقت بخواهم از آن بیرون مى‏آیم‏.

مولانا در این ابیات وچند بیت گذشته از حالات و مقامات اهل معرفت سخن می‌گوید: درباره اهل معرفت به ظاهر نباید قضاوت کرد. مرید آگاه می‌گوید: همان لحظه‌‌ای که من در خوابم، در دلم روزنه‌های معرفت گشوده می‌شود، که نظر به این حدیث نبوی است‌: «انّ عینی تنامان و لا ینام قلبی؛ پیامبر فرمود: چشمان من به خواب می‌رود اما دل من از پروردگار غافل نمی‌شود.» روی سخن با دنیا دوستان است که درون آنها بیدار نیست. مولانا به این نظریه اشاره می‌کند که هر کسی غیر از حواسّ ظاهر، پنج حس باطنی نیز دارد و این حس باطن است که همه هستی را می‌تواند ببیند. مولانا دربارهْ دنیا دوستان است می‌گوید: آن‌چه تو در برابر خود می‌بینی جسم من است که سایه وجود حقیقی من است‌. تو باطن مرا نمی‌بینی، زیرا مرد حق برتر از اند‌یشه‌های اهل ظاهر است. در این اند‌یشه به مفاهیم الهی و غیبی راه ندارد. مرد حق می‌گوید: من اند‌یشه‌های خود را می‌سازم و به همین دلیل بر آنها حاکم هستم و می‌توانم از اند‌یشه‌های مادی و دنیایی رها شوم. اما اند‌یشه اهل دنیا، خیالاتی است که همه دنیا‌پرستان را اسیر خود کرده است و جنگ و صلح را بر پا کرده است. «بر خیالی جنگشان و بر خیالی صلحشان» مرید آگاه و مرد حق می‌گوید: من به اختیار خود می‌توانم این اند‌یشه‌ها را به ذهن خود راه دهم یا از آن‌جا خود بیرون کنم.