آنان که از جهان فرودین رسته‏ اند

 لَم یَذُق: (جمله فعلیه منفى) نچشیده است. «مَن لَم یَذُق لَم یَدرِ: آن که نچشیده نمى‏داند».

افق: کرانه آسمان. «وَ هُوَ بِالْأُفُقِ اَلْأَعْلى‏.»[1]

سُکّانِ افق: باشندگان ملا اعلَى. آنان که از جهان فرودین رسته‏ اند. آنان که در عالمى فوق عالم جسمانى سیر مى‏کنند.

غراب: زاغ، غراب در این بیت کنایه از کسانى است که مسخّر جسم‏اند و جز جسمانى چیزى را در نمى‏یابند.

تى: تهى، خالى.

ذُباب: مگس. رمز دنیا طلبان است که به «متاع قلیل» بسنده کرده‏اند.

دیگ تِى و پر نزد مگس یکى است: شارحان نوشته‏اند مقصود این است که دیگ پر و تهى براى مگس یکسان است چون نمى‏تواند در دیگ را بر دارد. ولى ظاهراً مقصود این است که بهره مگس از آن اندک است و به اندازه خردى جسم خود تواند از دیگ بر دارد. پس دیگ پر باشد یا تهى براى او یکسان است.

لقمه گهر شدن: کنایه از این است که مردان خدا اگر طعامى مى‏خورند براى آن است که آنان را در انجام طاعت و عبادت نیرو دهد حالى که دیگران براى پرورش جسم خورند.

          باز نان را زیرِ دندان کوفتند             گشت عقل و جان و فهمِ هوشمند

3167 / د /1

          کآن گدایى کآن بجد مى‏کرد او             بهرِ یزدان بود نه از بهر گلو

          ور بکردى نیز از بهرِ گلو                     آن گلو از نورِ حق دارد غُلو

          در حق او خوردِ نان و شهد و شیر         به ز چلّه وز سه روزه صد فقیر

          نور مى‏نوشد مگو نان مى‏خورد             لاله مى‏کارد به صورت مى‏چرد

2706- 2703/ د / 5

شیخ: ممکن است درویشِ مورد بحث باشد یا یکى از مشایخ بزرگ. و مقصود این است که گاه کردار، دلیل راستى گفتار است، چنان که در بیتهاى بعد با تفصیل بیشتر خواهد آمد.

گوهر معقول: ظاهر لفظ این است که آن چه خورده بود قى کرد و خورده‏ها بدل به دُر شد.

 ( 3581) اینکه من مى‏گویم نزد کسى که این مرتبه را ندیده و این شربت را نچشیده دعوى اى بیش نیست ولى در نزد کسانى که در این افق سکونت دارند عین معنى است‏. ( 3582) این در پیش کلاغ‏ لاف و دعوى است دیگ خالى و پر در نزد پشه مساوى است‏ . ( 3583) اگر در تو لقمه بدل بگوهر مى‏گردد هر چه مى‏توانى بخور و هیچ پرهیز نکن‏ . ( 3584) شیخ یک روزى براى رفع سوء ظن قى کرد و لگن پر از گوهر گردید . ( 3585) و گوهر معقول و روحانى را بعالم محسوس آورده جسمانى نمود این کار را پیر براى کم عقلى مردم کرد . ( 3586) چون در معده تو غذاى پاک پلید مى‏گردد گلوى خود را قفل کرده کلیدش را پنهان کن و چیزى نخور . ( 3587) کسى که در او لقمه تبدیل بنور ذو الجلال مى‏گردد هر چه مى‏خواهد بگو بخور که حلال است‏ .

مولانا می‌گوید: آن‌چه در ابیات پیشین گذشت، در نظر آنهایی که ادراک ندارند، دروغ و ادعاست، اما کسانی که به پیشگاه حق راهی دارند این سخنان را حقیقت محض می‌دانند. «افق» در این‌جا «افق اعلی» است که پیامبر(ص) در معراج به آن راه یافت (پیشگاه حق)‌. مولانا می گوید: غذایى که شیخ (ولى حق) مى‏خورد به عقل و جان بدل مى‏شود.

روزی یکی از مشایخ برای زدودن توهّمات در طشتی استفراغ کرد و آن لگن پر از مروارید شد. دلیل کار شیخ این بود که شنونده سخن او، عقل کامل نداشت و او ناچار شد مسائل ذهنی را صورت عینی بدهد و چنین کرامتی را ابراز کند. یعنی شیخ عقل و جان را که گوهر معقول بود به محسوس تبدیل کرد تا مرد نادان ببیند و عبرت گیرد.پسآنان که تنها براى پرورش جسم مى‏خورند، همان به که دهان ببندند و چیزى نگویند. و آن که لقمه در وى به نور مبدل مى‏شود بگذار تا هر چه خواهد خورد که او را حلال باشد.