جواب ِاشکال

 خاطر: اند‌یشه‌ای است که به اراده حق بر دل آگاه می‌گذرد، در اصطلاح عارفان خطابى است که در دل آید.

اهل خاطر: واصلان به حق‌اند که به اتکای حق، غایب را در خاطر خود حاضر می‌کنند، آن که خدا در دل او اندازد، آن که حقیقت در دل او راه یافته باشد.

دیده‌های بسته: یعنی با چشم باطن یا چشم دل. «مشبک کردن پوست» یعنی مرد حق، جسم و زندگی مادی را چنان به خدمت روح درمی‌آورد که گویی در تمام آن روزنه‌هایی برای تابش نور حق پدید آورده است.

مشبّک کردن پوست: کنایت از جسم را دریدن و به جان رسیدن، همه معنى شدن و به دیده دل دیدن و دریافتن چیزى را.

معنى از حکایت گرفتن: ظاهر حکایت را واگذاردن و به معنى آن پرداختن،

چون شین بر نقش چفسیدن: در واژه «نقش» شین حرفى است که به آخر کلمه نقش بسته است. (به ظاهر افسانه چسبیدن و معنى را رها کردن).

نوشیدن: نیوشیدن، یعنی بشنود.

لحن: آواز. مجازاً: سخن، گفتار، زبان.

از عکس ماه ترسان شدن: اشارت است به داستانى از کلیله. خلاصه آن اینکه فیلان به سرزمین خرگوشان در آمدند و آنها را آسیب رساندند خرگوشى تیز هوش نزد ملک پیلان شد و خود را رسول ماه خواند و بدو گفت ماه از اینکه تو بى‏رخصت به زمین او در آمده‏اى خشمگین است. فیل را بر سر چشمه آورد و عکس ماه را در چشمه بدو نمایاند.[1]

نبیل: تیز هوش، تیز خاطر. در برخى نسخه‏هاى سنایى ترکیب «گاو نبیل» آمده است:

افترى: افترا، افتراء، تهمت.

زاغ و لک‏لک: محتمل است اشاره به داستان «پریدن و چریدن مرغى با مرغى که جنس او نبود.»

 ( 3628) آن که اهل دل است مى‏داند که اهل دل غایب در نزد آنها حاضر است‏. ( 3629) مادر یحیى که از چشم دور بود در نظر مریم حاضر بود. ( 3630) وقتى پوست و قشر را کسى مشبک کرده باشد چشم بسته دوست را مى‏بیند. ( 3631) حال فرض مى‏کنم که مادر یحیى و مادر عیسى همدیگر را نه از بیرون شهر و نه از درون هیچ ندیده‏اند تو از حکایت بمعنى و مقصودى که در آن گنجیده متوجه باش و آن را بگیر. ( 3632) مگر نه از این قبیل افسانه‏ها بسیار هست مگر از آنها نشنیده‏اى؟ اینجا مثل حرف شین که بکلمه نقش چسبیده تو هم بنقش و صورت افسانه چسبیده‏اى؟. ( 3633) چگونه کلیله بى‏زبان تا سخن مى‏گفت دمنه بدون بیان آن را درک مى‏کرد. ( 3634) اگر حیوانات سخن همدیگر را مى‏فهمیدند بشر بدون اینکه آنها بسخن آدمى تکلم کنند چگونه سخنان آنها را فهمید؟. ( 3635) چگونه دمنه میان شیر و گاو واسطه پیغام گردید و بر هر دو افسون خواند؟ ( 3636) گاو چگونه وزیر شیر گردید و چه سان پیل از عکس ماه ترسید. ( 3637) کلیله و دمنه همگى افترى است و گرنه کى لک‏لک با زاغ همسرى مى‏کند .

مولانا تاکید دارد که پیام داستا‌ن مهم است و حاصل معنی را دریاب و مانند کسی نباش که به ظاهر چسبیده است. این ابیات نظر به باب‌الاسد و الثور کلیله و دمنه دارد؛ و مرد ظاهر‌بین بدون توجه به حاصل معنوی قصه‌، وقوع صحنه‌ها را ناممکن و دروغ می‌شمارد.