علم ودانش راه زندگی جاوید

 آن یکی: پروردگار است و واصلان او «عمر بقا» و حیات جاودان دارند.

بقا: باقى، جاودان، و مى‏توان «عمر بقا» را «بقاى عمر» معنى کرد.

عَمى: اعمى، کور، و در این بیت کنایت از «نادان» است.

از وصفی عمی: یعنی از اوصاف دیگر بی‌خبر است.

صاحب ثقه: مورد اعتماد، لیکن در بیت مورد بحث در معنى «راستگو» ظاهرتر است.

تفرقه: پریشانى، سر گردانى. در اصطلاح عارفان مقابل جمع است و آن تعلّق دل است به کارى پراکنده. «تفرقه»، حال کسی است که هنوز به علم‌الیقین نرسیده و مطلوب خود را نشناخته است و درجست‌وجوی او هر دم در شاخی می‏آویزد.

چفسیدن: چسبیدن.

در گذر از نام: از آن که «علم» یک واژه است، لیکن اثرها و خاصیتهاى فراوان دارد و این اثرها و خاصیتها در معنى علم است نه در نام آن.

هر که جوید نام: کسی که به معنی و حقیقت هر چیز توجه ندارد؛ اگر هم راست‌گو و ثقه باشد باز هم به مقصود نمی‏‏رسد.

 ( 3688) این یک حقیقت صد هزار اثر دارد که کمترین آنها عمر جاودانى است‏ . ( 3689) اگر چه فرد است ولى هزار اثر داشته و همان یکى نامهاى بى‏شمار دارد . ( 3690) همان یکى براى شخص تو پدر و در حق دیگرى پسر . ( 3691) در حق یکى دشمنى و قهر و براى دیگرى خوبى و لطف‏ . ( 3692) صد هزاران نام دارد و آن خود آدمى است دارنده هر یک از اوصاف او از وصف دیگر کور و بى‏خبر است‏ . ( 3693) هر کس که نام را چسبید و از صفت بى‏خبر شد اگر امیدوار باشد مثل تو ناامید و پریشان مى‏گردد . ( 3694) تو براى چه باین اسم درخت چسبیده‏اى تا تلخ کام و شور بخت بمانى؟ . ( 3695) از نام بگذر و بصفات بنگر تا صفات بسوى ذات راهنمائیت کند . ( 3696) اختلاف مردم از نام است ولى وقتى بعالم معنى قدم گذاشت در آن جا کمال آرامش برقرار است‏.

در این ابیات مولانا به دو نکتهْ مهم اشاره فرموده است: یکى اینکه دانش چون درختى است با شاخ و برگهاى بسیار و میوه‏هاى آب دار. هر که از میوه آن درخت خُورَد راه به زندگى جاوید بَرد. چنان که در حدیث است: «إِذا لَقِیتُم شَجَرَةً مِن أشجارِ الجَنَّةِ فَاقعُدُوا فِى ظِلِّها وَ کُلُوا مِن أثمارِها قالُوا وَ کَیفَ یُمکِنُ هذا فِى دَارِ الدُّنیا قال (ص) إِذا لَقیِتُم عالِماً فَکَأَنَّما لَقِیتُم شَجَرَةً مِن اَشجارِ الجَنَّةِ: هر گاه دانشمندى دیدید، چنان است که درختى از درختهاى بهشت را دیده‏اید.»[1] دیگر اینکه در لفظ و ظاهر معنىِ آن نباید نگریست، باید دید حقیقت چیست. پس از الفاظ بگذر و جلوه‏های حق را بنگر تا به ذات حق راه یابی. مولانا می‏گوید: حضرت حق به مناسبت تجلیات بی‏شمار خود، اسما و صفات بی‏شماری دارد.