حیران شدن ِحاجیان در کرامات ِآن زاهد که در بادیه تنهاش یافتند

 بادیه: ریگزار عربستان است.

عَبّادیه: گروهی از اعراب مسحی حیره‌اند که در جزیره عبّادان، آبادان کنون، ساکن بودند.نیکلسون احتمال مى‏دهد عَبّادِیَّه فرقه‏اى از مرتاضان‏اند که در سده دوم در عبادان (آبادان) سکونت جستند. بعض شارحان توجیه‏هاى دیگر کرده‏اند که مجرد حدس و استفاده از معنى مشهور «عباد» است.

زاهد خشک: (زاهدى که در جاى خشک به سر مى‏برد)، و مى‏توان صفت زاهد گفت.

تر مزاج: یعنی دارای طبع یا طبیعت‌تر؛ تر دماغ، شاد، شاداب.

سَموم: باد گرم.

از سموم بادیه...: گرماى بادیه درمان او بود.

وَحدت: تنهایى.

دُلدُل: استرى که مُقَوقِس، از مصر براى رسول (ص) فرستاد و حضرتش آن را به على (ع) بخشید.

باد صبا: بادى که از جانب شمال عربستان وزد، این باد چون از روى دریاى متوسط (مدیترانه) و سرزمینهاى شام بدان جا مى‏آید خشک است. مقابل بادى که از جنوب (حضر موت) وزد که بادى است گرم. در باره «صبا» حدیثى است که رسول (ص) فرمود: «من به صبا پیروز شدم و عاد را باد دبور هلاک کرد.»[1]

( 3804) در بادیه عربستان زاهدى بود که در آن جا مستغرق عبادت بود . ( 3805) حجاج به آن جا رسیدند و چشمشان بزاهد افتاد که در بادیه خشک بود . ( 3806) جاى او خشک بود ولى مزاج او تر و از سموم بادیه ایمن بود . ( 3807) حجاج متحیر ماندند که یک نفر تنها در بیابان خشک بى‏آب و علف چگونه در میان این همه آفات سالم مانده است‏ . ( 3808) بر روى ریگ که از اثر آفتاب گرم شده و طورى بود که آب دیگ بر بالاى آن بجوش مى‏آمد به نماز ایستاده بود . ( 3809) و در این حال گفتى سر مست سبزه و گل بوده یا بر براق و دلدل سوار است‏ . ( 3810) یا گفتى که پایش بر سر حریر و حله است یا سموم بادیه براى او بهتر از باد صبا است‏ . (- با چهره گشاده و کمال خضوع و خشوع و نیاز بنماز ایستاده‏ . (- و با حبیب خود راز و نیاز مى‏کرد و همان طور مدت زیادى در حال قیام مانده بود . ( 3811) جماعت حاج همان طور ایستادند تا درویش از نماز فارغ شود .

زاهدی که در این حکایت می‌بینیم، از آن مردان فانی در حق است که آب را در جوی روان، نمی‌جوید و از ذوق آب آسمان، بی‌خبر نیست. و به خلاف همهْ انسان‌های خاکی که باید طبیعت خشک خاک را دارا باشند. اما گویی که او در میان سبزه و گلزار، سرمست و با نشاط بوده و بر روی بُراق و دُلدُل پیامبر(ص) سوار شده است. گویی که پاهای خود را روی پاچهْ حریر و ابریشم نهاده است و گویی که باد‌های گرم و خشک بیابان، برای او از باد صبا نیز خوشایندتر بود و آن حاجیان، به مقام او حسرت می‌خوردند.

 استغراق: حالتی است که مرد حق با همه وجود متوجه حق است و گویی همهْ پیوندها را از آن‌چه دنیایی است بریده است. وگفته اند: حالتى است که در آن دلِ ذکر گوینده در اثناى ذکر نه به ذکر توجه کند نه به دل.

زنده: کسی است که ضمیرش به نور ایمان و معرفت روشن است.

زنده روشن ضمیر: اهل معرفت.

حَبلٌ مِن مَسَد: ریسمانى از لیف خرما. برگرفته است از آیه «فِی جِیدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ.»[2]

زنّار از میان بریدن: یعنی ایمان آوردن و نشانهْ بی‌دینی را از خود دور کردن.«زنّار» واژه‏اى است گرفته از یونانى و معنى کمربند مى‏دهد و در اصطلاح کمربندى بود که مسیحیان بر میان مى‏بستند تا از مسلمانان جدا باشند. زنّار از میان بریدن: کنایه از یقین پیدا کردن.

( 3812) و چون درویش از نماز فارغ شد یک نفر روشن ضمیر از میان حاجیان‏ . ( 3813) نگاه کرده دید که از دست و روى فقیر آب مى‏چکد و جامه‏اش از آب وضو تر است‏ . ( 3814) پرسید که این آب از کجا آمده؟ درویش با دست اشاره کرد که از آسمان آمده است‏ . ( 3815) گفت آیا هر وقت بخواهى آب بتو مى‏رسد یا گاهى مى‏رسد و گاهى نمى‏رسد . ( 3816) مشکل ما را در این خصوص حل کن تا حال تو بر ما یقین افزاید . ( 3817) سرى از اسرار خود را بما بنما تا زنارها را از میان ببریم‏ .