سالک نخست به علم‌الیقین می‏رسد

( 3818)چشم را بگشود سوی آسمان /   که اجابت کن دعای حاجیان

( 3819)رزق‌جویی را ز بالا خوگرم /  تو ز بالا بر گشودستی درم
 

( 3820)ای نموده تو مکان از لامکان / فی‌السماء رزقکم کرده عیان 

( 3821)در میان این مناجات ابر خوش /  زود پیدا شد چو پیل آب‌کش

( 3822)همچو آب از مشک باریدن گرفت /  در گو و در غارها مسکن گرفت

( 3823)ابر می‌بارید چون مشک اشک‌ها /  حاجیان جمله گشاده مشک‌ها

( 3824)یک جماعت زآن عجایب کارها /  می‌بریدند از میان زنارها

( 3825)قوم دیگر را یقین در ازدیاد /  زین عجب والله اعلم بالرشاد

( 3826)قوم دیگر ناپذیرا، ترش و خام /  ناقصان سرمدی، تم الکلام

خوگر: معتاد، الفت گرفته.

          اى شاهد شیرین شکر خا که تویى             وى خوگر جور و کین و یغما که تویى‏

(سوزنى، به نقل از لغت نامه)

 فِى السَّماءِ رزقُکُم: برگرفته است از آیه «وَ فِی اَلسَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ: و در آسمان است روزى شما و آن چه وعده داده شده است.»[1]

ابر خوش: ابر با باران. ابر رحمت.

پیل آب کش: در برخى فرهنگها «ابر سیاه باران زا» معنى شده. لیکن با توجه به اینکه «پیل آب کش» مشبّه به «ابر خوش» است باید آن را به معنى دیگر گرفت: پیلى که با آن آب برند، نظیر: شتر آب کش.

همچو آب از مشک: (صفت باران است) قوى، فراوان.

گَو: گودال.

غار: سوراخ زمین یا گودال بزرگ.

یقین: مرتبه‌ای از سیرالی‌الله است که در آن سالک با مشاهد یا ادراک مستقیم غیب، از راه و دلیل بی‏نیاز است و سه مرتبه دارد: علم‌الیقین، عین‌الیقین، حق‌الیقین.

یقین در ازدیاد: بیانی از طی مراتب یقین است.

والله اعلم بالرشاد: یعنی پروردگار به هدایت و تکامل معنوی بندگان آگاه‌تر است.

ترش و خام: کنایه از آن که قابل هدایت نیست.

          غوره‏اى کو سنگ بست و خام ماند             در ازل حق کافر اصلیش خواند

3719 / د /2

 ناقصان سرمدى: کنایه از کسانى که رقم شقاوت بر آنان رفته و هدایت نمى‏پذیرند. چنان که در حدیث است: «الشَّقِىُّ شَقِىٌّ فِى بَطنِ اُمِّه».

 ( 3818) درویش چشم به آسمان دوخت که خداوندا دعاى حاجیان را مستجاب کن‏ . ( 3819) من عادت کرده‏ام که رزق خود را از آسمان بجویم و تو براى من از آسمان در باز کرده‏اى‏ . ( 3820) اى کسى که از لا مکان مکان ساخته و جمله « وَ فِی اَلسَّماءِ رِزْقُکُمْ » را آشکار کرده‏اى . ( 3821) در حال مناجات درویش ابر خوبى چون پیل آب کش پیدا شده‏ . ( 3822) مثل آبى که از مشگ بریزد مشغول باریدن شده گودیهاى زمین و غارها را پر از آب نمود . ( 3823) ابر چون مشک اشک مى‏ریخت و حاجیان مشک خود را براى پر کردن آب باز کرده بودند . ( 3824) جماعتى از آنها بر اثر دیدن این عجایب زنار خود را از میان مى‏بریدند . ( 3825) جماعت دیگرى از این عجایب بر یقینشان افزوده مى‏شد . ( 3826) دسته دیگرى ترش و خام و ناقص مانده و از کار فقیر متأثر نشده محروم ابدى گردیدند .

زاهد به پروردگار می‌گوید: من عادت کرده‌ام که همه چیز را از تو بخواهم و تو این در را بر من گشوده‌ای. خدایا تو از نیستان، این هستی صوری را پدید آورده‌ای و فرموده‌ای که: روزی شما و آن‌چه به شما وعده داده‌اند در آسمان است، یعنی از پروردگار بخواهید. "ترش و خام، یعنی کسی که نمی‌خواهد هدایت بپذیرد و همیشه "ناقص" و ناآگاه می‌ماند. «غوره‌ای کو سنگ بست و خام ماند»

مولانا به مراتبِ یقین نظر دارد که در آن سالک نخست به علم‌الیقین می‏رسد و بعد به عین‌الیقین و سرانجام به حق‌الیقین. مولانا می‏گوید: علم‌الیقین هم اگر تأثیر خود را بگذارد، ممکن است به عین‌الیقین یا حق‌الیقین بینجامد وگرنه گوش و صاحب گوش اسیر لفظ خواهد ماند.