مقام وجایگاه شهیدان 

    رقص کن آن جا...: رقص کردن، گرد گردیدن، و این سو و آن سو گشتن است در مجلس‏هاى سماع که در خانقاه مى‏کردند. و از شور و هیجان از خود بى‏خود مى‏شدند.

          یک دست جام باده و یک دست جعد یار             رقصى چنین میانه می‏دانم آرزوست‏

(دیوان کبیر، ب 4645)

خود را شکستن: شکستن نفس. خودى را رها کردن.

پنبه از ریش شهوت کندن: پنبه را از روى جراحت بر مى‏دارند تا چرک و خون فاسد که زیر آن فراهم آمده برون رود. مولانا گوید: پنبه هوى و هوس را از روى زخم شهوت بردار تا ریشه فاسد آن از دلت برون رود.

رقص اندر خون خود: دور نیست توجه او در این عبارت به نجم الدین کبرى باشد. (حاشیه لاهوتى، بر ترجمه شرح مثنوى نیکلسون)

 از دست خود رهیدن: خودى را واگذاردن. کشتن هواى نفس را.

دف زدن مطربان از درون: کنایه از شور و نشاط درونى. این شور و نشاط آنان را خوش مى‏دارد و به رقص و نشاط وا مى‏دارد.

گوش دل: گوش باطن است که حقایق را می‌شنود، در مقابل گوش سر است.

هُو اُذُن: برگرفته از قرآن کریم است وَ مِنْهُمُ اَلَّذِینَ یُؤْذُونَ اَلنَّبِیَّ وَ یَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ: و از آنان کسانى پیمبر را آزار مى‏دهند، و مى‏گویند او سرا پا گوش است. بگو گوش خوبى است شما را به خدا و مؤمنان ایمان مى‏آورد.[1]

 مُرضِع: شیر دهنده، کنایه از تربیت کننده.

( 95) وقتى رقص کن که خود را شکسته و بر نفس غالب شده و پنبه را از ریش شهوت کنده باشى‏. ( 96) جولان و رقص را در میدان باید کرد مردها در میان خون خود رقص مى‏کنند. ( 97) وقتى از دست خود رهایى یافتند دست مى‏زنند و چون از نقص خود خلاص شدند رقص مى‏کنند. ( 98) مطربان باطنى براى آنها دف زده و دریاها در شور آنها کف مى‏زنند. ( 99) تو نمى‏بینى ولى در گوش آنها برگهاى درختان بر شاخها مشغول کف زدن هستند. ( 100) تو کف زدن برگها را نخواهى دید در اینجا گوش دل لازم است نه گوش این بدن‏. ( 101) گوش سر را از سخنان یاوه و دروغ بر بند تا شهر جان را با روشنى و فروغ ببینى‏. ( 102) گوش حضرت محمد (ص ع) از سخن مردم متأذى مى‏شود تا در قرآن مجید حق در باره او مى‏فرماید. ( 103) آرى آن پیغمبر اکرم تمام وجودش گوش و چشم است و او است که ما را چون طفل از پستان رحمت شیر مى‏دهد. ( 104) این سخن بى‏پایان است اکنون باز گرد و قصه خورندگان بچه فیل را بیان کن‏.

مولانا می گوید: انسان غافل، انسانی است که چشم باطن او نابیناست، فرجام امور را نمی‌بیند و شیفتهْ ظواهر دنیاست؛ منافع خود را می‌بیند و دائم در حرکت است، اما به حاصلی که ارزش معنوی داشته باشد، دست نمی‏یابد و به تعبیر مولانا، هم‌چون خرس، بی‌هدف می‏رقصد، چنان‌که خرس در کوچه‌ها و بازار می‏رقصد و هرچه تماشاگران می‏دهند، به صاحب خرس می‏رسد و به خرس، جز رنج و زحمت بیهوده، چیزی نمی‌رسد. دنیاپرستان غافل نیز زحمت می‏کشند. اما اندوخته‏های خود را برای دیگران می‏گذارند و می‌روند. مولانا می‏گوید: زخم غفلت را با پنبهْ هوا و هوس نمی‌شود التیام داد، بلکه به جای آن، باید مرهم ریاضت بگذاری تا بهبودی یابد.

"خود"، نفس انسان و هوای نفس است که اگر مقهور انسان شود، جای شادی کردن و رقصیدن است و به جایی برسی که زخم غفلت و شهوت‌ها در وجود تو درمان پذیرد. مردان حق اگر نفس و خواهش‏های نفسانی را سرکوب کنند، در میدان شهر می‏رقصند و در حقیقت، شادی مرد حق از درون او نشئت می‏گیرد و در آن حال، همهْ هستی با او در نشاط است و دریاها نیز موج برمی‌دارند و "کف"، به روی آب می‏آورند؛ برگ درخت‌ها که به هم می‌خورد, گویی برای شرکت در شادی مردان حق، کف می‏زنند. مولانا می‏گوید: گوش ظاهر و جسمانی را که عامل و سبب غفلت توست، از شنیدن سخنان یاوه و بی‌پایه فرو‌بند تا وادی روح و روان را روشن و فروزان مشاهده کنی.