بوگیران سبز فام

 آن که یابد بوى حق...: اشارت به حدیثى است که گویند از رسول (ص) است و در باره اویس قرنى آمده است. «اِنّى لَأَجِدُ نَفَسَ الرَّحْمنِ مِن جانِبِ الیَمَنِ.»[1]

 بُخُور: آن چه در آتش اندازند تا بوى خوش دهد، بوى خوش. لیکن در این بیت به معنى مطلق «بو» است.

بوگیران گردون: اشاره به فرشتگان است که بوی اعمال و افعال انسان‌ها را در می‏یابند.هر یک از هفت آسمان را فرشته‏اى مُوکَّل است که گناهان را وا مى‏رسند: آسمان نخست افترا را، آسمان دوم نفاق را، آسمان سوم کبر را، آسمان چهارم خود بینى را، آسمان پنجم حسد را، آسمان ششم بى‏رحمى را، و آسمان هفتم جاه طلبى را.[2]

تقوى کردن: دورى گزیدن.

اِخسئوا: یعنیدور شوید ای سگان، برگرفته از قرآن کریم است « قالَ اِخْسَؤُا فِیها وَ لا تُکَلِّمُونِ» گوید گم شوید در آن (دوزخ) و با من سخن مگویید.[3]

( 161) کسى که بوى رحمان از یمن بمشامش مى‏رسد چگونه بوى باطل را از من دور نمى‏یابد؟. ( 162) حضرت رسول (ص ع) که از راه دور بوى رحمن را استشمام کرد چگونه بوى دهان ما را پى نمى‏برد؟. ( 163) بلى او پى مى‏برد ولى از ما پنهان مى‏کند و هر بوى بد و خوب بر آسمان بالا مى‏رود. ( 164) تو در خوابى و بوى حرامى که خورده‏اى به آسمان سبز فام مى‏رسد. ( 165) همراه هر نفسى که مى‏زنى همان بو صعود مى‏کند تا مى‏رسد بکسانى که در آسمان موکل بو کردن نفسهاى من و تو هستند. ( 166) بوى بد کبر و حرص و آز در سخن گفتن مثل بوى پیاز معلوم مى‏شود. ( 167) اگر قسم بخورى که من سیر و پیاز نخورده و از آنها پرهیز کرده‏ام‏. ( 168) دم زدن و نفس تو غمازى کرده و بدماغ همنشینان بوى سیر و پیاز را مى‏رساند. ( 169) دعاها از بوى آن مردود شده دل و زبان با هم مخالف مى‏گردند. ( 170) در جواب دعا، « اِخْسَؤُا » گفته مى‏شود و البته جواب هر ناراستى چوب رد است‏. ( 171) اگر الفاظ تو کج بوده ولى معنى راست باشد همان کجى لفظ را خداى تعالى قبول مى‏کند

سخن از جلوهْ مردان حق است. آن‌کس که بوی خوش رحمانی را از یمن احساس می‏کند، چگونه ممکن است که بوی باطل را در وجود من نشناسد؟ پیامبر(ص) می‏فرماید: «انّی لاجد نفس الرحمن من قبل الیمن» و منظور حضرت، اویس قرنی در یمن است. اما مولانا در این‌جا به‌طور کلی مرد حق را در نظر دارد. هر واصلِ به حق از درون ما آگاه است. مولانا می‏گوید: وقتی پیامبر بوی خوش را از راه دور احساس می‏کند، چگونه از دهان ما بوی ناگوار را درک نمی‏‏کند؟ او این بوی ناگوار را از ما احساس می‏کند، ولی آن را می‏پوشاند و به روی ما نمی‏‏آورد. بوی خوب و بد به آسمان می‏رود. تو می‏خوابی و بوی ناگوار حرام‌خواری‌ات به آسمان سبز رنگ می‏رسد.

این بوی ناگوار، همراه نفس‏های تو بالا می‏رود و به فرشتگان آسمانی می‌رسد که همه نوع بو را می‏شناسند. مولانا می گوید: همان‌طور که سیر و پیاز بو دارد، صفات مذموم مانند حرص و طمع و کبر نیز بوی بدی دارند که به مشام فرشتگان آسمانی می‏رسد. بوی تکبر و حرص و آزمندی هنگام سخن گفتن مانند بوی ناگوار پیاز احساس می‏شود. اگر قسم یاد کنی که من پیاز و سیر را نخورده‌ام، ولی نفس‏های تو به هنگام سوگند یاد کردن تو را رسوا می‏کند.

مولانا می گوید: بسیاری از دعاها در درگاه حق‌تعالی به اجابت نمی‌رسد، زیرا انحراف قلبی تو در زبانت نمایان می‌شود. خطاب «دور شوید ای سگان» در پاسخ آن دعایی است که از زبان بد دلان برمی‌آید. پاداش هر حیله و ترفندی، چوب ردّ است. اما اگر سخن تو نارسا و ناآراسته باشد، ولی باطنی راست و درست داشته باشی، آن نارسایی کلامی، در درگاه الهی پذیرفتنی است.