ذوق دعا و نیایش، نشانه کشش و جذبه حق

 پیش تخت: کنایه از درگاه حضرت ربّ العِزَّه.

روى سخت: یعنی با سماجت و پر‌رویی.

خضر: همان معلم حضرت موسی× و ساقی آب حیات است

خُضَر: جمع خضرة: یعنی سبزه، سبزه‏زار.

از آن کش خوانده‌‌ای: یعنی از‌آن‌رو که خدا را خوانده‌ای.

رَدّ باب: رانده از در، مردود درگاه حق.حضور دل و روى آوردن به درگاه حق نشانه قبول است و دعا و نیاز نشانه اجابت.

          هست لبّیکى که نتوانى شنید             لیک سر تا پاى بتوانى چشید

1191/ د / 2

لبیک ما: یعنی لبیک خدا.

جذب ما بود: اشاره به این معناست که تا کششی از جانب حق نباشد، کوشش بنده به وصال نمی‌انجامد.

( 189) شبى یک نفر نام اللَّه بر زبان مى‏آورد تا از ذکر این نام مبارک لبش شیرین گردد . ( 190) شیطان باو گفت اى سخت رو خاموش باش چقدر اللَّه مى‏گویى اى پر حرف این همه اللَّه گفتى کو یک لبیک که در جواب گفته شود . ( 191) چقدر پر روئى کرده اللَّه مى‏گویى در صورتى که یک جواب از طرف او نمى‏آید . ( 192) او دل شکسته شده بخواب رفت در خواب در حالت بسط و انبساط حضرت خضر را دید . ( 193) که باو مى‏گوید هان چرا از ذکر مانده و از آن چه خوانده‏اى پشیمانى؟ ( 194) گفت در جوابم لبیک نمى‏آید و مى‏ترسم که از درگاه خدا مردود شده باشم‏ . ( 195) حضرت خضر گفت که خدا بمن امر فرمود که برو باو بگو همان اللَّه گفتن تو لبیک ما است و آن نیاز و سوز دلى که تو دارى از طرف ما آمده و فرستاده ما است‏ (- مگر نه این است که من تو را بکار واداشته و مشغول ذکرت کرده‏ام؟ ( 196) حیله‏ها و چاره جوییهاى تو همان جذب ما بود و همان کشش ما بود که پاى تو را گشوده بطرف ما رهسپار نموده‏ . ( 197) لطف ما است که بصورت ترس و عشق در دل تو جلوه گر شده و در یا رب گفتن تو لبیکها وجود دارد .

 میبدى (ذیل آیه 54، سوره اعراف) از پیر هرات چنین آورده است: «پروردگار گوید دوست دارم که بنده بنالد و در من زارد. «أنینُ المذنِبِینَ أحَبُّ إِلَیَّ مِن زَجَلِ المُسَبِحِینَ.» [1] قرآن کریم بارها از بندگان خواسته است، به درگاه حق دعا کنند و فرموده است مرا بخوانید تا از شما بپذیرم. آن را که صدق و اخلاصى باشد، خدایش پاسخ دهد، و آن را که چنین نباشد، دل وى تاریک شود و بود که در این حال حق تعالى بر نعمت او بیفزاید که فرمود: وَ لا یَحْسَبَنَّ اَلَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ: آنان که کافر شدند مپندارند مهلتى که بدانها مى‏دهیم بر ایشان نیک است. آنان را مهلت مى‏دهیم تا بر گناهان بیفزایند و برایشان عذابى خوار کننده است.[2]

مولانا در جایی دیگر از مثنوی می‌گوید: این‌که پروردگار راه دعا را بر ما می‌گشاید، جواب او به دعای ماست؛ در‌این‌جا این مضمون را روشن‌تر و بازتر بیان می‌کند. خضر چون مرد واصل به حق است، از جانب حق پاسخ می‌دهد. تا کششی از جانب حق نباشد، کوشش بنده به وصال نمی‌انجامد. نکته ظریف‌تر آن که، اگر کشش الهی و جذبه حق نباشد‌، حال دعایی وجود ندارد. مولانا می‌گوید: ترس از خدا و عشق به خدا، هر دو کششی از جانب حق هستند و خدا به دعا و زاری مرد حق همواره پاسخ می‌دهد. «یا ربی زو شصت لبیک از خدا».