آوای توحید

 اِحسان قدیم: در سخنان امامان (ع) از دیرینگى احسان خداوند یاد شده و او را «قَدِیمُ الإحسان» خطاب کرده‏اند. از جمله، در عادى عَرفه از سید الشهدا (ع) است: «بِمَنِّکَ العَظِیمِ الأعظَمِ عَلَىّ وَ إحسانِکَ القَدِیمِ إلَیّ».

حق را یاد کن: در قرآن کریم فراوان آمده است: «مرا یاد کنید.» از جمله فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ: مرا یاد کنید شما را یاد مى‏کنیم.[1]

 صبوح: بامداد، بامدادان.

          این جهان دریاست و تن ماهى و روح             یونس محجوب از نور صبوح‏

3140 / د /2

پیله بابا: پدر بزرگ، جد. (فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوى) نیکسن «پیله بابایان» را «پیلهْ بابایان» گرفته است به معنی وجود پدران ما قبل از ظهور درعالم صورت.

آتش خو: کنایه از سرکش. نابود کننده.

اوج کُه را ربودن: چنان که در قرآن کریم است قالَ سَآوِی إِلى‏ جَبَلٍ یَعْصِمُنِی مِنَ اَلْماءِ قالَ لا عاصِمَ اَلْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اَللَّهِ: گفت (پسر نوح) زودا که به کوهى پناه برم تا مرا از آب باز دارد گفت (نوح) امروز برابر فرمان خدا هیچ چیز نگاه دارنده نیست.[2]

سر شدن: گزیده گشتن. برگرفته از قرآن کریم است وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ.[3]

پشت پا زدن: کنایه از واگذاردن. فراموش کردن.

          فراموشت نکرد ایزد در آن حال             که بودى نطفه مدفونِ مدهوش...

          کنون پندارى، اى ناچیز همّت             که خواهد کردنت روزى فراموش‏

(گلستان سعدى، ص 157)

و در سخنان امیر مؤمنان على (ع) است «أنتَ أکرَمُ مِن أن تُضَیِّعَ مَن رَبَّیتَهُ: تو بزرگوارتر از آنى که پرورده خود را تباه گردانى.»[4]

( 331) اى خداوند اى آن که احسان تو قدیم بوده و آن چه من مى‏دانم و نمى‏دانم از آن تو است‏. ( 332) تو خود فرمودى که یاد من کنید زیرا که حق من کهنه نمى‏شود. ( 333) از آن لطفى یاد کن که براى محافظت شما در کشتى نوح نمودم‏ ( 334) و پدران شما را در آن زمان از طوفان و از امواج آن ایمن داشتم‏ ( 335) همان وقت که آب خوى آتش گرفته و روى زمین را احاطه کرده و موجش قلل کوه‏ها را مى‏ربود ( 336) من در آن زمان در وجود اجدادتان شما را مردود نساخته و حفظ کردم‏ ( 337) اکنون که خود بوجود آمده و سر سلسله شده‏اى البته تو را پشت پا نخواهم زد پس کارگاه خود را چگونه ممکن است ضایع گردانم‏.

دراین ابیات کلام مولانا به صورت مناجات در می آید: ای خدایی که لطف و احسان تو بر آفریدگان، ازلی و همیشگی است، زیرا پیش از آن که ما را به عالم صورت بیاوری در برابر «الست بربّکم» گفتیم: آری تو پروردگار مایی و لطف تو را پیش از این عالم دریافته بودیم. ای خدایی که تمام هستی از آنِ توست؛ هم آن‌چه می‏شناسیم و هم آن‌چه از آن آگاهی نداریم. تو فرمودی که تو را یاد کنیم.

روزی که نوح معتقدان خود را به کشتی آورد و دیگران غرق شدند، نیاکان و اجداد شما را حفظ کردم و شما را از درگاه رحمتم مردود نساختم. وقتی تو ای انسان! سردار این جهان شدی، چگونه به تو پشت پا بزنم و تو را از خود دور کنم؟ چگونه کارگاه آفرینش خویش را تباه کنم؟ ابن‌عربی دراین‌باره می‏گوید: «فتمّ العالم به‌وجوده؛ آفرینش جهان با خلقت انسانِ کامل به کمال رسید.