قبض و بسط الهی

 قبض: گرفتگی و تنگ‌دلی است که هرگاه سالک خود را در سیرالی‌الله کامیاب نبیند به او دست می‏دهد.‌ در مقابل آن، بسط است.

پاگیر شدن: کنایه از راسخ شدن خوى بد در دل آدمى که در آن صورت در گناه عیبى نبیند.

          گشته گرگان یک بیک خوهاى تو             مى‏درانند از غضب اعضاى تو

3663/ د / 4

 رنج معقول: رنج درونى، گرفتگى دل.

بِلاش: (ب لاش: هیچ. ظاهراً از «لا شى‏ء» عربى) ناچیز و به لاش گرفتن است؛ یعنی به حساب نیاوردن و اهمیت ندادن.

مَن أعرَض: برگرفته از قرآن کریم است «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ اَلْقِیمَةِ أَعْمى»‏: آن که از یاد من روى بر گرداند، براى او زندگانى دشوارى است و روز رستاخیز او را کور بر مى‏انگیزانیم[1].

دم کردن: دمیدن.

دم کردن آتش: کنایه از افزون شدن میل شهوانى.

 ( 351) بر گرد پیش از آن که این قبض بدل بزنجیر شده و اینکه دلت را گرفته زنجیر پاى تو گردد. ( 352) و رنجى که اکنون در خیال و عقل است محسوس و فاش گردد پس این اشاره را سهل و اندک نباید گرفت‏. ( 353) بر اثر معصیت قبض حاصل شده و دل را مى‏گیرد ولى بعد از اجل و پس از مرگ قبض بدل بزنجیر مى‏گردد. ( 354) چنان که فرموده‏اند کسى که از ما رو گردان شود عیشش تباه گشته و او را کور محشور خواهیم کرد. ( 355) دزد که مال مردم را مى‏برد یک دل تنگى مخصوص دلشرا فشار مى‏دهد. ( 356) او مى‏گوید این دل تنگى چیست؟ بگو این فشار آن مظلومى است که از شر تو بگریه افتاد. ( 357) وقتى باین گرفتگى باد اصرار مى‏وزد آتش را تیزتر مى‏کند.

مولانا می‏گوید: ترک وردها و عبادات مخصوص، قبض می‌آورد و اگر سالک تدارک نکند و زود به راه حق نیاید این قبض محکم و مداوم می‏شود و چون زنجیر به پای او می‏ماند. مولانا معتقد است‌که اثر حالت قبض در این دنیا دل‌تنگی و گرفتاری روحی است، ولی اثر آن جهانیِ قبض، کیفر الهی خواهد بود. دل‌تنگی اکنون در این دنیا دل را می‏آزارد اما در جهان دیگر‌ گرفتاری و عذاب به دنبال دارد. ‌«پاگیر شدن»، اشاره به همین کیفر است. تو در این دنیا رنج ذهنی و درونی داری اما کیفر آخرت آشکار است، مبادا آن را هیچ بشماری.

مولانا با استناد به آیه شریفه سوره طه می‏گوید: هرکه در این دنیا از یاد حق روی بگرداند زندگی دشواری به او می‏دهیم و در قیامت او را نابینا برمی‏انگیزانیم.