فراموشیِ حق، قبض و تنگ‌دلی می‏آورد

 عَوان: سرهنگ دیوان، مأمور دولت.

عَلَم زدن: یعنی جلوه کرد و آشکار شد.

بسط: شادی حاصل از توفیق و امید به عنایت حق است.

روییدن: رویانیدن. (بیخ شاخ مى‏رویاند).

آب دادن بسط: یعنی به ثمر رساندن و گسترش دادن حالت خوشی که در اثر عنایت حق و با یاد او دست می‏دهد.

 ( 358) گرفتگى دل بگرفتگى سختى بدل شده آن معنى محسوس گردیده و بیرون مى‏آید. ( 359) گرفتگى‏ها به زندان و چهار میخ مبدل مى‏شود چرا که گرفتگى بمنزله ریشه است و در این وقت همان ریشه شاخ و برگ پیدا مى‏کند. ( 360) بیخ و ریشه پنهان بود آشکار گردید و یقین بدان که قبض و بسط درونى بمنزله بیخ است‏. ( 361) وقتى ریشه بدى دیدى زود او را بکن تا یک خار زشتى در چمن وجودت سبز نشود. ( 362) اگر گرفتگى دیدى هر چه زودتر چاره کن زیرا که شاخه‏ها همیشه از بن مى‏روید. ( 363) اگر بسط و انبساط دیدى این ریشه را آب بده وقتى شاخ و برگ پیدا کرده و ثمر داد از ثمره آن یاران را هم بى‏نصیب نگذار.

جان کلام این است که فراموشیِ حق، قبض و تنگ‌دلی می‏آورد. مولانا در ادامه، حال بنده‏ای که ذکر حق را فراموش کرده، به دزدی تشبیه می‏کند که عذابِ وجدان، او را می‏آزارد. وی غالباً می‏اندیشد که گنه‌کاران هم راهی به خدا دارند و از کار خود رنج می‏برند. لذا می‏گوید: آن قبض دل و عذاب وجدان ناچار به دست‌گیری دزد از جانب مأموران حکومت می‏انجامد و آن‌چه در ذهن بود صورت می‏گیرد.

مولانا می گوید: چون سالک از یاد خدا غافل شود، نخست در دل وى گرفتگى پدید آید، و این انذارى است او را. اگر باز گشت، و به خدا روى آورد، گرفتگى بر طرف شود، و گر نه بر آن بیفزاید. و چنان که در نخستین بار گرفتار گرفتگى دل مى‏شود و اگر ترک نکرد، سرانجام گرفتار چنگ عوان مى‏گردد. خطا کار نیز اگر به قبض دل اهمیت ندارد و توبه نکرد گرفتار عذاب آخرت خواهد شد.

          اى دریده پوستین یوسفیان             گرگ برخیزى از این خواب گران‏

          گشته گرگان یک بیک خوهاى تو             مى‏درانند از غضب اعضاى تو

3663- 3662 /د4.