فریب ظاهر سازان حیلت اندیش را نباید خورد

دعوت باز بطّان را از آب به صحرا 

 قَندریز: کنایه از خرم، سبز، پر روزى.

دشت قندریز: دنیای مادی است که چیزهای فریبنده دارد.

حِصن: قلعه، در این جا همان سیر در حق و رابطه با پروردگار است.

حصن آب: یا سیر در حقایق به حصن و قلعهْ استوار تشبیه شده است.

ننوشیم: یعنی نمی‏شنویم و نمی‌پذیریم.

چون باز: به شکل باز، در صورت باز.

پاى مرد: مددکار، یاور. (تعبیرى است طنز آلود).

دم نیوشیدن: کنایه از فریب خوردن.

لُوت: خوراک، طعام. در این‌جا دیگر غذای مادی نیست، رزق الهی است.

( 432) باز به بط تکلیف مى‏کند که از آب بیرون بیا و صحراها را تماشا بکن که چقدر زیبا است‏. ( 433) بط که عاقل است جواب مى‏دهد که‏ اى از دور شو برو آب براى ما قلعه محکم و جاى امن و سرور است‏. ( 434) شیطان مثل همان باز است اى کسانى که چون بط هستید از حصن محکم آب دست بر ندارید و کمتر بیرون بروید. ( 435) بباز مى‏گویند باز گرد و برو از سر ما دست بردار. ( 436) دعوت تو مال خودت ما از آن برى بوده و دم تو کافرى در ما کار گر نخواهد بود. ( 437) این قلعه محکم از ما و صحراى سبز و خرم و شکرستان و قندستان از تو ما هدیه تو را نمى‏خواهیم بوستان از آن تو باشد. ( 438) وقتى جان باشد غذاهاى لذیذ کم نشده و مى‏رسد وقتى لشکر هست پرچم و علم قحط نیست‏.

مولانا برای توضیح بیشتر موضوع مورد بحث «فریب ظاهر سازان حیلت اندیش را نباید خورد»و بیان اهمیت آن، تمثیل مرغابی و باز را می‌آورد."باز در این ابیات کسی است که در ظاهر می‌خواهد خلق را هدایت کند، اما "بط" که بر دریای حقیقت دست دارد، فریب او را نمی‌خورد. مولانا می‏گوید: شیطان یا نفس شیطان صفت، مثل همین باز ما را به سوی دنیا می‏کشاند.

حازِم: دور اندیش.

مَرید: سرکش، نافرمان.

دیو مرید: یعنی شیطان سرکش و نا راست ، که در این جا روستایى است .

نازُک: دقیق، مهم.

غُنودن: خفتن.

یارستن: توانستن.

روى زرد: شرمنده.

مَناص: در لغت به معنى گریز و جاى گریز است، لیکن در این بیت به معنى «انجام کار» آمده.

زنده مدفون کردن: کنایت از خویشتن را کشتن یا پنهان ساختن.

نَمط: گونه، به این طریق.

حیله با حکم حق جفت نیفتادن: تدبیر با تقدیر مطابق نشدن، یعنی جور نیامدن، هماهنگ نشد.

( 439) خواجه با احتیاط بسى عذر آورد و بهانه‏ها تراشید. ( 440) گفت کارهایى دارم که اگر بیایم انجام نمى‏گیرد. ( 441) شاه بمن کار مهمى رجوع کرده و شب منتظر من بوده است‏. ( 442) من نمى‏توانم امر شاه را زمین بگذارم و در نزد او خجل گردم‏. ( 443) هر صبح و شام خادم مخصوص شاه مى‏آید و بازرسى مى‏کند که از کار خود دارى نکنم‏. ( 444) تو روا دارى که من به ده بیایم و در نتیجه سلطان بمن غضبناک شود؟. ( 445) آن وقت خشم او را چگونه فرونشانم مگر اینکه خود را زنده بگور کنم‏. ( 446) صد بهانه از این قبیل گفت ولى حیله‏هاى او بى‏حکم حق جور در نیامد .

مولانا می گوید: خواجهْ محتاط، خیلی عذر و بهانه آورد تا دعوت روستایی را رد کند و خلاصه، برای او که مانند شیطان، بی‌‌خیر و کمال بود، بهانه‏ها می‏آورد. خواجه می‏گوید: هر روز صبح و شب، فرماندهْ مخصوص شاه می‏آید و از من چاره مشکل شاه را می‏پرسد. آیا تو جایز می‏دانی که من به سمت روستا بیایم و آن وقت پادشاه از من ناراحت شود؟‌خلاصه خواجه صدنوع از این بهانه‏ها آورد، ولی این تدبیرها با تقدیر الهی موافق نبود.