تأثیر عشق

 حَنظَل: هندوانه ابو جهل. میوه‏اى است که نهایت تلخ است، به فارسى آن را «کَبست» گویند.

حنظل از معشوق خرما شدن: نظیر:

          زهر از قبل تو نوشداروست             فحش از دهن تو طیّبات است‏

(سعدى، غزلیات)

صحرا شدن: کنایه از فراخ گشتن، فرح بخش بودن، موجب خوشى گشتن.

نازنین: معادل ناز پرورده، که در نعمت و آسایش به سر مى‏برد.

خار کش: کنایه از تحمل کننده سختى.

پشت ریش: کسی است که پشت او ساییده و مجروح شده است.

در دلش کرده است بیخ: یعنی در دل او جا کرده و ریشه دوانده است.«خانه‌شین»،

چهار میخ: کنایه از ساکن، نشسته.

سَرو: کنایه از همسرى خوش اندام و زیبا.

شین: مخفف نشین.

          گوید اى بنده تو رو بر صدر شین             من بگیرم کفش چون بنده کهین‏

1488 / د /2

خانه شین: مخفّف خانه‌نشین است؛ یعنی زنی که در خانه منتظر بازگشت تاجر است.

سودا با مرده: مى‏توان گفت کنایه از حرفه مرده شویى است. (مرده شو براى به دست آوردن پولى که در راه زنده سیمایى هزینه کند مرده مى‏شوید).

زنده سیما: کنایه از زن و فرزند.

( 538) آرى از شوق شیرین لبان تلخیها خوش و شیرین شده و خار چون گلزار دل کش مى‏گردد. ( 539) حنظل با معشوق چون خرما شیرین شده و خانه از هم خانه محبوب چون صحرا و باغ مى‏گردد. ( 540) بسى اشخاص نازنین که بامید گلعذار مهوش خار کش شده‏. ( 541) و بسى از مردان که براى دل بر ماهروى خود از کشیدن بار گران پشتشان مجروح گردیده است‏. ( 542) آهنگر روز صورت خود را سیاه مى‏سازد تا شب بتواند بروى ماه بوسه زند. ( 543) خواجه براى اینکه مهر سرو قدى در دلش ریشه زده از صبح تا شب در دکان خویش میخکوب گردیده‏. ( 544) بازرگان که از وطن آواره شده راه دریا و خشکى در پیش گرفته از مهر یک دل بر خانگى این کار را مى‏کند. ( 545) آن که عمله کار مردگان است بامید خوش سیماى زنده‏ایست‏. ( 546) آن دروگرى که مشغول زحمت درو کردن و خرمن کوبى است بخاطر یار زیباى خود این زحمت را متحمل شده‏ .

تلخی کشیدن در راه وصال به محبوب دل‌نشین است و برخورد خار برای رسیدن به گلستان، گوارا و دل‌انگیز است. میوهْ تلخ اگر از دست معشوق برسد، مانند خرما شیرین به نظر می‌رسد. چنان‌که خانهْ تنگ و حقیر، با وجود یار دل‌دار، هم‌چون صحرا پهناور به نظر می‌رسد. بسیاری از خوبان رنج خار را تحمل می‌کنند، به امید وصال کسی که او را دوست دارند. مولانا گروه‌هایی از مردم را به عنوان مثال بیان می‌کند که هر یک برای عزیزی رنج می‌کشد. مولانا می‌گوید: «حتی زاری برای مردگان، دلیل نیاز ما به دلداری زندگان است».