رسیدن خواجه و قومش به ده و نادیده و ناشناخته آوردن روستایى ایشان را

چهرهْ بد‌اندیشان

 قوم: گاه براى زن به کار رود و در اینجا زن و فرزند مقصود است.

بَعدَ اللُتَیَّا وَ الَّتى: در زبان عرب به معنای سردواندن و چنین و چنان گفتن به کار رفته است. و در مثل است «و بَعدَ اللُتَیَّا وَ الّتى لا أتَزَوَّجَ أبدا.» و در توجیه آن گفته‏اند: مردى دخترى کوتاه را به زنى گرفت و از او رنج دید او را طلاق داد و دخترى بلند قامت را به خانه آورد از او رنج بیشتر دید او را طلاق داد و گفت: «بَعدَ اللُتَیَّا وَ الَّتى لا أتزَوج ابدا.»[1]

پوز گشودن: کنایه از روى آوردن براى خوردن.

اولى تر: «اولى» در عربى صیغه تفضیل است، امّا در فارسى تنها صفت است و براى تفضیل باید پسوند «تر» بدان افزوده شود. پیشینیان چون مولانا و سعدى و دیگر ادیبان بزرگ این قاعده را رعایت مى‏کردند. اما در دوره‏هاى بعد که فساد در نثر فارسى پدید آمد بدان توجه نشد چنان که در بسیارى علامت‏ها هم.

حَرَس: نگاهبانان. و حَرَس در جمع به کار مى‏رود.

 روى‏ها باشد که دیوان: چهره بداندیشان را چنین تصویر می‏کند که شیاطین، نگهبان و حَرَس آن هستند؛ اشاره به مضمون آیهْ سورهْ زخرف دارد که: «وَمَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ»:و هرکه از یاد خداوند رخ برتابد، شیطان را بر او چیره سازیم تا هم‌نشین و مصاحب او شود. و دیدار این چهره، باعث می‏شود که شیطان‏ها به جان آدم بیفتند.[2]

خوش خندیدن: کنایه از روى خوش نشان دادن. شادمان گشتن.

عاصِیَه: (مؤنث عاصى) نافرمان، گناهکار.

نَسفَعَن: برگرفته از قرآن کریم است «کَلاَّ لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَة»ِ:اگر از راه انکار و بی‌دینی برنگردند، موی پیشانی آنها را می‏گیریم و می‏کشیم و باز می‏گردانیم .[3] و این کنایه از خوارى و خفت است.

پرسیدن: نشان گرفتن.

( 598) بعد از یک ماه چون بده مقصود رسیدند خود خسته و بى‏نوا و ستوران آنها گرسنه و بى‏علف بودند. ( 599) حالا روستایى را ببین که از بد نیتى بعد از این همه دعوت و خواهش چه مى‏کند. ( 600) از آنها رو پنهان مى‏کند براى اینکه پاى مهمانان بباغ او باز نشود. ( 601) این رو که کبود چشم و شر است بهتر است که از هر مسلمانى پنهان بماند. ( 602) بسى رویها هست که شیاطین مثل مگس بر سر آن نشسته و صداى آنها چون زنگوله‏ها در گوش او وسوسه مى‏کنند. ( 603) وقتى روى آنها را ببینى شیاطین به جنبش در مى‏آیند پس یا روى آنها را نبین یا اگر دیدى برویشان نخند. ( 604) براى همین است که خداوند فرمود موى پیشانى گنهکاران را گرفته و به آتش دوزخ مى‏کشم‏. ( 605) بهر حال چون از کسان دیگر پرسیده و خانه روستایى را پیدا کردند مثل خویشاوندان بدر خانه‏اش رفتند.

مولانا چهره بداندیشان را چنین تصویر می‏کند که شیاطین، نگهبان و حَرَس آن هستند؛ اشاره به مضمون آیهْ 36 سورهْ زخرف دارد که: و هرکه از یاد خداوند رخ برتابد، شیطان را بر او چیره سازیم تا هم‌نشین و مصاحب او شود. و دیدار این چهره، باعث می‏شود که شیطان‏ها به جان آدم بیفتند. این چهره‏های ناپاک و نافرمان، همان‌ها هستند که پروردگار در آیهْ 15 علق فرموده است: اگر از راه انکار و بی‌دینی برنگردند، موی پیشانی آنها را می‏گیریم و می‏کشیم و باز می‏گردانیم.