پى هر بانگى نباید ‏دوید

آهِرمن: اَهرِمن. اهریمن: دیو.

ریاض: جمع روضه: باغ.

بسط: شادمانى.

انقباض: گرفتگى خاطر.

مُحجَب: پوشیده.

دیدِ صائب: دید درست ودقیق.

زاد: توشه.

ناشگفت: یعنی همان طور که انتظار می رفت وجای شگفتی نبود، بى‏مُحابا.

شَید: فریب، مکر، حیله.

( 653) وقتى حیوان افتاد بادى از او بیرون آمد و روستایى فریاد زده و با افسوس دست بدست کوفته‏. ( 654) گفت اى ناجوانمرد این کره خر من بود که کشتى خواجه گفت نه این گرگ است‏. ( 655) از شکل او کاملا پیدا است که گرگ است نه کره خر. ( 656) گفت نه آن بادى که از پائین او بیرون جست من همان طور که شراب را از آب تمیز مى‏دهم آن باد را هم تمیز دادم که از کره خر من است‏. ( 657) الهى هیچ گاه غمت بشادى بدل نشود که کره خر مرا در باغ کشتى‏. ( 658) گفت خوب برو نگاه کن حالا شب است و چیزها را تمیز دادن مشکل است. ( 659) شب خیلى چیزها را انسان عوضى مى‏بیند و همه کس نمى‏تواند شب درست ببیند. ( 660) الآن هم شب است و هم ابر و هم باران و این سه تاریکى است البته این تاریکیها انسان را بغلط مى‏اندازد. ( 661) گفت براى من چون روز روشن است که باد از کره خر من بود. ( 662) در میان بیست جور باد من مثل مسافرى که توشه خود را بشناسد باد کره خر خودم را مى‏شناسم‏. ( 663) خواجه از جا جسته و گریبان روستایى را محکم گرفته‏. ( 664) گفت اى ابله طرار مسخره در آورده‏اى بنگ و افیون خورده‏اى؟. ( 665) در میان سه تاریکى باد خر را مى‏شناسى پس چه شده که تو خیره سر مرا نمى‏شناسى؟. ( 666) آن که در نیمه شب کره خر را مى‏شناسد چگونه روز روشن دوست یازده ساله خود را نمى‏شناسد؟.

القصّه در لحظهْ افتادن، بادی از حیوان رها شد و روستایی‏، های های کنان و با ناراحتی آمد، که چرا کره الاغ مرا هدف قرار داده‌ای. خواجه گفت: آن حیوانی که من هدف قرار دادم، ظاهرش مانند گرگ بود، نه کره الاغ. روستایی گفت: نه، من بادی که از نشیمن او رها شد می‏شناسم، چنان‌که آب را از شراب تمیز می‏دهم. خواجه گفت: خوب دقت کن شب است و تاریک و در تاریکی انسان خوب نمی‏تواند تشخیص دهد. افزون بر این‌که هوا هم ابری و هم بارانی است. اینها موجب تاریکی بیشتر می‏شود. سه تاریکی، باعث خیلی از اشتباه‏ها می‏شود. روستایی به خواجه گفت: من صدای باد کره الاغم را از میان صدای بیست باد دیگر تشخیص می‏دهم. در این هنگام، خواجه بی‌صبر شد و بی‌درنگ پرید و گریبان روستایی را گرفت که ای نادان مکار، تو در سه تاریکی، باد خر را می‏شناسی؟ چگونه ای گستاخ، مرا نمی‌شناسی؟ آن کسی که در نیمه شب گوساله خود را باز می‏شناسد، چگونه ممکن است که رفیق ده سالهْ خود را نشناسد.

نتیجه یی که مولانا از این قصّه می گیرد: هشدار به کسانی است که به ظاهر بعضى مدعیان فریفته مى‏شوند و پى هر بانگى مى‏دوند و به ورطه هلاکت مى‏افتند و چون خود به خطاى خود پى بردند پشیمان مى‏شوند و سودى ندارد که« آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ اَلْمُفْسِدِینَ».[1] پس باید دنبال مرد حق بود و از مردم دنیا دورى نمود.

          پیر را بگزین که بى‏پیر این سفر             هست بس پُر آفت و خوف و خطر

          آن رهى که بارها تو رفته‏اى             بى‏قلاووز اندر آن آشفته‏اى‏

          پس رهى را که ندیدستى تو هیچ             هین مرو تنها ز رهبر سر مپیچ‏

2945- 2943 / د / 1