روی سخن با مدعیان کما‌ل است

 غیرت: در لغت رشک است و ناهموار داشتن است بر خود، شرکت دیگرى را در آن چه نزد وى محبوب است. و در اصطلاح متصوفه، «غیرت» محب یا محبوب است بر قطع تعلّق به غیر چنان که محب نخواهد محبوب محبت دیگر را داشته باشد و محبوب نخواهد محب دیگرى را دوست بدارد.[1] و در اینجا مقصود غیرت حق است که از توجه بنده به خود و به آن‌چه غیر پروردگار است، به خشم می‌آید و بنده را می‌آزماید تا ریای او فاش شود و در حدیث است «وَ مِن غَیرةِ اللَّهِ أن یَأتِىَ المُؤمِنُ شَیئاً حَرَّمَ اللَّهُ: از غیرت خدا آن است که مرد با ایمان چیزى را که خدا حرام کرده مرتکب شود.»[2]

باد خر کره: در این‌جا، منظور آثار و نشانه‌های هوای نفس و دل‌بستگی به دنیاست. استعاره است از نشانه‏هاى خود بینى که نادانسته و ناخواسته ظاهر شود و مدعى را رسوا کند.

اِثبات: در اصطلاح صوفیان تعریف‏هاى گونه گون دارد. در اینجا اثبات مقابل محو است و «محو» دور کردن اوصاف نفسانى است. (دعوى فانى بودنت باطل شد).

رمیده صید: استعاره از خود پرستى که خواهد با حیلت‏هاى خود از قضاى حق بجهد.

سرهنگ در: کنایه از عارف به کمال. سالکى که تواند راهبر شود.

پُختگان راه:یعنی مردان کامل،‌کنایه از واصلان به حق. آشنایان به راه و رسم طریقت.

بَغَلطاق: بغلتاق. لباس بى‏آستین کوتاه یا با آستین بسیار کوتاه، که در زیر فَرَجِیّه مى‏پوشیدند و از پارچه نخى بعلبکّى به رنگ سفید یا از پوست سنجاب دوخته مى‏شد. از اطلس معدنى نیز دوخته مى‏شد. گاه آن را با مروارید زینت مى‏کردند. قبای بلند وگشاد را نیز گفته اند.[3]

دو شاخ پیدا شدن: کنایه از شرمنده گشتن. رسوا گردیدن، مضحکه دیگران شده.

( 678) تو لاف درویشى و بى‏خودى زده و هاى هوى مستان سرمدى را بخود بسته‏. ( 679) مى‏گفتى من زمین را از آسمان نمى‏شناسم اکنون غیرت خداوندى امتحانت کرد. ( 680) باد کره این طور رسوایت نموده دعوى نیستى تو را ثابت کرد که هستى بوده است‏. ( 681) خدا شیاد را این طور رسوا مى‏کند و صید رمیده را این قسم بدام مى‏آورد . ( 682) صد گونه امتحان هست و هر کس که بگوید من سرهنگم و چنین و چنانم‏ . ( 683) اگر عوام نتوانند امتحانش کنند پختگان راه از او نشانه را مى‏جویند . ( 684) چون کسى بى‏هوده دعوى خیاطى کند شاه در جلوش پارچه اطلس مى‏اندازد . ( 685) که آن را براى من جبه فراخ بدوز آن وقت است که در امتحان آن از خجلت شاخ در مى‏آورد .

روی سخن با مدعیان کما‌ل است که خود را در راه حق، بی‌خود‌ نشان می‌دهند و مانند مستانِ عشق حق «های هوی» در می‌آورند. مولانا می گوید: هوای نفس در تو آشکار شد و ثابت کرد که هستی تو منفی و در جهت حیات مادی است. مولانا، انسان گریزان از راه حق را «صید رمیده» می‌گوید، زیرا سرانجام او هم به سوی خدا باز می‌آید. «هر که گوید من شدم سرهنگ در» کسی است که مدعی وصال حق و کمال در راه معرفت اوست. مولانا مدعیان را به آدم بی‌کاره‌ای تشبیه می‌کند که مدعی خیاطی شود.