در نقد مدعیان فرومایه

 نقد: کنایه از فتوح و حالتى که گاه به سالک دست دهد و او را خوش دارد.

حَین: مرگ.

یُفتَنُون: برگرفته از قرآن کریم است أَ وَ لا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لا یَتُوبُونَ وَ لا هُمْ یَذَّکَّرُونَ: آیا نمى‏بینند که آنان در هر سال یک بار یا دو بار آزموده مى‏شوند، پس نه توبه مى‏کنند و نه پند مى‏گیرند.[1]

به کمتر امتحان خریدن: اگر ریاضتى مختصر تحمل کردى- چنان که اندک حرامى را ترک نمودى یا اندک عبادتى آوردى- مپندار که به کمال رسیده‏اى خود را براى آزمایش‏هاى سخت‏تر آماده کن.

( 743) اگر پولى پیدا کردى حرف نزن و نگو که من پول دارم زیرا در راه سنگ امتحان زیاد است شاید پول تو قلب باشد. ( 744) حتى سنگهاى امتحان هم در احوال خودشان امتحانها دارند. ( 745) خداوند فرمود که کفار از روز ولادت تا دم مرگ سالى دو مرتبه مبتلا مى‏شوند. ( 746) امتحان‏ بالاى امتحان در این راه هست فقط با یک امتحان کوچک خود را خریدارى نکرده و از خوبى خود خاطر جمع مباش‏.

مولانا به مدعیان می‌گوید: اگر هم چیزی از معرفت حق به تو رسیده باز حرف نزن، وگرنه مردان حق مانند سنگ محک، آن را در تو می‌یابند. زیرا مردان حق نیز از چنین آزما‌یش‌هایی گذشته‌اند. این سخن اشاره دارد به آیه شریفه سوره توبه: آیا نمی‌بینند که هر سال یک یا دو بار در برابر آزما‌یش حق قرار می‌گیرند؟ و با این حال توبه نمی‌کنند و به خود نمی‌آیند. «خود را مخر» یعنی برای خود ارزش قائل نشو و زود باور نکن که به کمال رسیده‌‌ای.راه بسیاردشوار است و در هر منزل آزمایشى در کار است اگر عنایتى از حضرت حق به تو رسید و نصیبه‏اى قسمتت گردید، مبادا فریفته شوى و خود را از سالکان راستین به شمار آرى. چنان که در داستان آینده خواهیم دید.