عظمت وجودی انسان

 حیرانى: در فرهنگ‏ها سر گشتگى و پریشانى است، لیکن در این بیت به معنى «به شگفت آوردن» است.

کوه: تشبیه آدمى به کوه از آن جهت است که دیگر موجودات برابر او خردند، چه او گزیده آفریدگان است و عالم کبیر است و هر چه در آفرینش آمده در او جمع است و چنان که در کوه مار و تریاق و دیگر چیزهاست در او حقیقت‏هاست پس سزاوار نبود که چون اویى فریفته‏ى مار شود.

          کوه بود آدم، اگر پُر مار شد             کانِ تریاق است و بى‏اضرار شد

          تو که تریاقى ندارى ذرّه‏اى             از خلاص خود چرایى غرّه‏اى‏

1346- 1345/ د / 6

مفتون: فریفته.

از فزونى آمد و شد...: نظیر:

          آخر آدم زاده‏اى اى ناخلف             چند پندارى تو پستى را شرف‏

541 / د /1

بر دلق دوختن: کنایه از خرسند شدن به متاع بى‏ارزش.

( 999) آدمى چون کوه است چگونه ممکن است مفتون گردد کوه چگونه از دیدن مارى حیران مى‏شود . ( 1000) بلى آدمى مسکین خود را نشناخت این است از بلندى به پستى نزول کرد . ( 1001) آرى آدمى خود را ارزان فروخت اطلس بود ولى همین اطلس را وصله دلق نمود . ( 1002) صد هزاران مار و صد هزار کوه حیران آدمى است او چرا حیران مار شده و مار دوست گردیده است؟ .

با توجه به قصهْ مارگیر وکوهستان، تشبیه آدمی به «کوه» بدین معنا است که: انسان هرچه می جوید در وجود اوهست( آنچه خود داشت زبیگانه تمنّا می کرد). مولانا می گوید: دل آدمی مرکز اسرار غیب است، به شرط آن که خود را بشناسد. منظور مولانا این است که: وجود ما هستی مطلق یا کلِّ هستی است، وما به جزو ناچیز آن که دنیا وزندگی مادی است دل می بندیم. از نظرمولانا ، انسان دارای مقامی است که نه فقط اجزاء، بلکه کلیّت هستی هم حیران این عظمت اند، وبا این حال او درپی اجزاء ناچیز دنیای مادی می رود.

از بهر شگفت: یعنی برای آن که دیگران را شگفت آید.

دانگانه: (دانگ: یک ششم درهم آنه) یعنی برای قوت لایموت، کنایت از اندک پول.

          همه در جست و جوى دانگانه             از شریعت حمله بیگانه‏

(حدیقه، سنایى، ص 641)

جگر خوردن: یعنی رنج بردن، تلاش سخت کردن.

( 1003) القصه مار گیر اژدها را بر داشت و براى تماشا کردن و حیرت مردم ببغداد آمد . ( 1004) اژدها را که باندازه ستون خانه بود با خود همى‏کشید و مى‏برد تا شاید بوسیله او قسمتى از مخارج یومیه خود را تهیه کند . ( 1005) مى‏گفت مردم اژدهایى مرده آورده‏ام که در شکار کردن آن خون جگرها خورده‏ام‏ . ( 1006) او اژدها را مرده تصور مى‏کرد ولى اژدها زنده بود و او درست در دیدن آن دقت بکار نبرده بود . ( 1007) او از اثر سرما و برف افسرده و بى‏حس شده بود زنده بود ولى مرده مى‏نمود .