حشر و روز رستاخیز 

همهْ اجزای عالم دارای حیات ،استعداد وشعورند 

عالم افسرده است: در آن اشارتى است بدان چه در قرآن کریم آمده است: «وَ تَرَى اَلْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِیَ تَمُرُّ مَرَّ اَلسَّحابِ»: کوه‏ها را بینى و پندارى آن را بى‏جان (بر جاى ایستاده) حالى که چون ابر مى‏رود.[1]

جَماد: هر چه در آن زندگى یا رویش نیست، مقابل حیوان و نبات.

حشر: روز رستاخیز.

ساکنان: که حرکت ندارند.

عقل را از ساکنان اخبار شد: اژدها شدن عصاى موسى نشانه‏اى است از آن چه با عقل خود هر چه را ساکن مى‏بینیم اگر خدا خواهد به حرکت در مى‏آید.

پاره خاک: به معنای وجود خاکی تو است، اشاره است بدان که خدا از خاک بى‏جان و بى‏ادراک انسان را به وجود آورد که داراى عقل و شعور است. پس اجزاى عالم که بظاهر آرام‏اند، استعداد چنان جنبشى را دارند.

زین سو: عالم طبیعت.

ز آن سو: عالم معنى و حقیقت.

( 1008) عالم افسرده است و جماد نام دارد البته جامد یعنى افسرده و بى‏حس‏ . ( 1009) صبر کن که خورشید حشر بتابد تا جنبش جسم جهان را بالعیان مشاهده کنى‏ . ( 1010) عصاى موسى که مار شد بدان که همه جهان از این قبیل است‏ . ( 1011) یک قسمت از خاک را که بدن تو باشد چون زنده کرده است شایسته است که همه خاکها را بر این قیاس بشناسند . ( 1012) این جمادات از این طرف که روى بسمت ما دارند مرده هستند ولى از آن سو که رو بحق دارند زنده‏اند از این سو خاموش و از آن سو گویا هستند .

مولانا می‏‏گوید: رستاخیز و حشرحقیقی انکارناپذیر است. عالم طبیعت هر چند جامد و بی‌جان می‏‏نماید، اما مانند همین اژدهای مُرده‌وش، وقتی آفتاب روحانی حشر بر آن بتابد جان می‏‏گیرد و به موجودی حی و زنده تبدیل می‌شود. همان‌طور که اژدها به ظاهر مرده می‏‏نمود، این عالم خاک هم به ظاهر مرده است و اگر پروردگار اراده کند که خاک جان بگیرد و به جنبش درآید، چه در این دنیا و چه در قیامت، همهْ هستی را در جنبش خواهیم دید. اژدها‌شدن عصای موسی خبر می‌دهد که چگونه ساکنان و جمادات جان می‏‏گیرند.[2] مولانا به نتیجهْ کلی بحث اشاره می‏‏کند: همهْ جمادات در نظر ما مرده‌اند، اما در رابطه با عالم غیب حیاتی دارند و با «آن طرف» درگفت‌وگو هستند.