همهْ اجزای عالم دارای حیات ،استعداد وشعورند(ادامه)

 چون از آن سوشان فرستد...: چون از عالم معنى بدین عالم در آید و به صورتى مصور شود.

لحن داودى: اشاره است به آیهْ شریفهْ:« وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ اَلطَّیْرَ»: و همانا داود را از سوى خود فضیلتى بخشیدیم. اى کوه و پرندگان ذکر خدا گویید با او.[1]

جوهر آهن: اشاره است به آیهْ شریفهْ «أَلَنَّا لَهُ اَلْحَدِیدَ»: و آهن را براى او نرم کردیم.[2]

باد حمّال سلیمان: اشاره است به آیهْ شریفهْ «وَ لِسُلَیْمانَ اَلرِّیحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ»: و براى سلیمان باد را [مسخر کردیم‏] رفتن آن به بامداد یک ماه و شبانگاه آن یک ماه.[3]

 بحر با موسى: اشاره است بدان چه در قرآن کریم است« أَنِ اِضْرِبْ بِعَصاکَ اَلْبَحْرَ»: که بزن به عصاى خود دریا را.[4]

ماه با احمد: اشاره است به معجزه رسول اکرم (ص) و شکافته شدن ماه به اشاره حضرتش:« اِقْتَرَبَتِ اَلسَّاعَةُ وَ اِنْشَقَّ اَلْقَمَرُ. وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ»: نزدیک شد قیامت و شکافته شد ماه و اگر نشانه‏اى را بینند روى بر گردانند و گویند جادویى مستمر است.[5] مفسران آن را به معجزى از معجزه‏هاى رسول (ص) تعبیر کرده‏اند که کافران قریش از او خواستند. رسول (ص) به ماه اشارت کرد و ماه به دو نیم شد.

نار و ابراهیم: اشاره دارد به آنچه در سوره انبیا در این رابطه آمده است.[6] نگاه کنید به: شرح بیت 551 / د /1.

خاک قارون را...: برگرفته از قرآن کریم است:« فَخَسَفْنا بِهِ وَ بِدارِهِ اَلْأَرْضَ فَما کانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ یَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اَللَّهِ وَ ما کانَ مِنَ اَلمُنْتَصِرِینَ»: پس او و خانه او را به زمین فرو بردیم و گروهى را نداشت که او را برابر خدا یارى کند و از پیروز شونده‏ها نبود.[7]

 اُستُن حَنّانه: نگاه کنید به: شرح بیت 2124 / د /1.

رَشَد: رستگارى، هشیارى، و کنایه از ناله‏اى است که آن ستون سر داد.

سنگ بر احمد سلامى مى‏کند: اشاره است به یکى از معجزه‏هاى رسول (ص): «مَا استَقبَلَهُ جَبَلٌ و لا شَجَرٌ إلاَّ وَ هُوَ یَقُول السَّلامُ عَلَیکَ.»[8] و نیز حدیث جابر «کُنتُ إِذا مَشیتُ فِى شِعابِ مَکَّةَ مَعَ مُحَمّدٍ (ص) لَم یَکُن یمُرُّ بِحَجَرٍ وَ لا شَجَرٍ إلاَّ قالَ السَّلامُ عَلَیک یا رَسُولَ اللَّه.»[9] ویا به این روایت اشاره دارد که سنگریزه ها در دسا ابو جهل به نبوّت پیامبر گواهی دادند. (نگاه کنید به: شرح بیت 2165 / د /1.)

کوه یحیى را پیامى مى‏کند: در المنهج القوى آمده است: «از رسول (ص) روایت است که فرمود: سنگى را در مکه مى‏شناسم که بر من و بر یحیى سلام مى‏کرد هنگامى که از یهود گریخت، و نزدیک شد او را بگیرند، آن جا کوهى بود گفت یحیى به سوى من بگریز تا تو را درون خود نهم. یحیى بر آن اعتماد نکرد».

( 1013) اگر جمادات را از آن سو و از آن وجهه که رو بحق دارد بسوى ما بفرستد عصا در پیش ما اژدها مى‏شود . ( 1014) کوه‏ها هم لحن داود شده آهن در کف موم مى‏گردد . ( 1015) باد بار بر سلیمان گردیده دریا با موسى سخندان و سخنگو مى‏گردد . ( 1016) ماه اشاره حضرت محمد (ص ع) را مى‏فهمد و بدونیم مى‏گردد و آتش براى حضرت ابراهیم بدل به گلستان مى‏گردد . ( 1017) خاک چون مار قارون را فرو مى‏برد و ستون حنانه چیز فهم شده از فراق پیغمبر خدا مى‏نالد . ( 1018) سنگ با حمد (ص ع) سلام مى‏کند و کوه به یحیى پیام مى‏فرستد . ( 1019) (جمادات بزبان حال مى‏گویند) ما مى‏شنویم و مى‏بینیم و خوش هستیم ولى براى شما نامحرمان جمادى بیش نبوده ساکت و خاموشیم‏ .

مولانا گفت: جماد هم جان دارد، اما در نظر ما مرده است. اکنون می‏‏گوید: اگر خدا بخواهد که جماد را بفرستد تا ما را با عالم معنا آشنا کند، همان جماد مثل عصای موسی اژدها می‏‏شود. کوه که به ظاهر مرده و خاموش است، با داوود آواز می‏‏خواند و آهن سخت نرم می‏‏شود، چنان‌که در دست داوود نرم شد. باد از سلیمان فرمان می‌برد. دریا سخن موسی را می‌فهمد و برای او و یارانش ره می‏‏گشاید. ماه به فرمان و اشاره رسول| دونیمه می‏‏شود. آتش بر ابراهیم گلستان می‏‏گردد. خاک به دعای موسی قارون را فرو برد و نابودکرد و ستون مسجد از دوری پیامبر زاری می‏‏کند و بیداری خود را نشان می‏‏دهد. سنگ‌ریزه‏ها در دست ابوجهل به نبوّت پیامبر گواهی دادند. کوه به حضرت یحیی پیام می‏‏دهد و او را در خود پنهان می‏‏کند. بنابراین، جمادات در خطاب به انسان‏های عاری از معرفت، با زبان حال می‏‏گویند: ما به قدرت حق، شنوا و بیناییم و اگر کسی «نامحرم» نباشد، می‏‏بیند که حقایق عالم معنا را درک می‏‏کنیم. ما با شما نامحرمان عالم معنا خاموش و بی‌نطق هستیم. این کلام مولانا مستفاد از آیهْ ‌شریفه سوره «اسراء» است: و هر موجودی تسبیح و حمد او می‌گوید، ولی شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید و او بردبار و آمرزنده است.