خواندن آن دو ساحر پدر را از گور و پرسیدن

 از روان پدر حقیقت موسى را علیه السّلام

 خواندن آن دو ساحر پدر را: در بحار الانوار، شرحى از قصص الانبیاء ثعلبى آمده که ترجمه آن چنین است: رئیس ساحران دو برادر بودند در دورترین شهرهاى مصر. چون فرستاده فرعون نزد آنان رسید، مادر خود را گفتند گور پدر را به ما نشان ده. مادر گور را بدانها نشان داد. پس نزد گور رفتند و پدر را به آواز بلند به نام خواندند. پاسخشان داد.

گفتند پادشاه ما را خواسته است چون دو مرد نزد او رفته‏اند نه سپاهى دارند و نه سلاحى و نه آنان را قدرتى و توانى است. پادشاه برابر آنان ناتوان مانده است. با آن دو، عصایى است که چون بیفکنند هیچ چیز برابر آن نایستد. آهن و چوب و سنگ را به کام فرو برد.

پدر آنان را پاسخ داد هنگامى که آن دو در خواب‏اند بنگرید اگر توانستید عصا را بربایید، بربایید. چه ساحر در خواب کارى نتواند کرد. و اگر هنگامى که در خواب‏اند عصا به کار خیزد آن فرموده‏ى ربّ العالمین است. و نه شما، نه پادشاه، نه مردم دنیا را توان برابرى با آن دو نیست. آنان پنهانى نزد موسى و هارون رفتند تا عصا را بر گیرند و آن دو در خواب بودند عصا به آنان رو آورد.[1]

 سه روزه داشتن: روزه‌ای است که در آن تا سه روز افطار نمی‌کردند.

وَجا: مخفّف وجاء است؛ یعنی خوف و نگرانی، لغت نامه به نقل از غیاث اللغات آن را ترس و اندوه معنى کرده. پیداست که این معنى از همین کار برد و مانند آن گرفته شده.

          آن چنان بر خود بلرزید آن عصا             کآن دو بر جا خشک گشتند از وجا

1232/د 3

          تا نباشد هیچ محسن بى‏وجا             تا نباشد هیچ خائن بى‏رجا

4343/د 6

جهان راستان: یعنی آخرت،کنایه از عالم برزخ.

بر کیمیا زدن: کنایه از سود بردن. ایمان آوردن.

( 1175) دو نفر ساحر سر از زانو برداشته بمادر خود گفتند بیا ما را بقبر پدرمان راهنمایى کن‏. ( 1176) مادرشان آنها را سر قبر پدر برد در آن جا سه روز روزه گرفتند. ( 1177) پس از آن روح پدر را مخاطب نموده گفتند اى پدر شاه در کارى گرفتار شده و براى ما پیغام فرستاده‏. ( 1178) که دو نفر مرد او را بزحمت انداخته و آبرویش را در پیش لشکریان برده‏اند. ( 1179) آنها سلاح و لشکرى ندارند ولى عصائى دارند که آن شور و شرى بر پا کرده است‏. ( 1180) تو اگر چه بظاهر در خاک خفته‏اى ولى در جهان راستان و عالم واقع هستى‏. ( 1181) اگر کار آنها سحر است بگو و اگر هم کار خدایى است‏. ( 1182) آن را هم بما خبر ده که ما در مقابل او سجده کنیم و مس وجود خود را به کیمیایى عرضه نماییم‏.

آنچه مولانا در این ابیات آورده است مطابق تفاسیر قرآن، ازجمله تفسیر ابوالفتوح رازی است.

سحر یا جادو چنان که مى‏دانیم پدید آوردن شکل‏ها و صورت‏هاست در نظر بیننده، چنان که ریسمانى را مار نشان دهند، یا کسى را سر برند و دیگر بارش زنده سازند، یا در هوا راه روند و مانند این کارها. اما آیا سحر، دگرگونى در ماهیّت است به طور موقت؟ یا تصرفى است در دیده بیننده. معتزلیان سحر را به جمیع اقسام آن منکرند و گویند آن چه بیننده را به چشم آید جز تو هم نیست. (کشاف اصطلاحات الفنون) و بعضى گفته‏اند سحر نتیجه سرعت عمل ساحر است که چیزى را نشان مى‏دهد و بیننده را مشغول مى‏سازد، سپس به سرعت چیز دیگرى را جاى آن مى‏نهد. به هر حال آن چه نزد همگان مسلّم است اینکه جادوگر را نیروى تصرف در قلب ماهیت نیست و آن چه مى‏کند تصرف در دیده بیننده است به دلیل آن که پس از زمانى کوتاه آن چه جادو کرده باطل مى‏شود و آن چه در آن جادو به کار رفته به حالت نخست در مى‏آید.

اما معجزه، آوردن چیزى است خلاف عادت و طبیعت، و آن تصرفى است در حقیقت و ماهیّتِ اشیاء نه در دیده نگرنده. مانند جارى شدن آب از سنگ یا شکافته شدن دریا به امر موسى یا معجزه‏هاى رسول (ص).