وصف بیدار‌دلان

 بیامد: فعل مفرد است ولى مقصود هر دو جادوگر است.

نازش: به معنى آرامش و استراحت است.

اهل آب و گل: کنایه از آن که جز جسم و احساس جسمانى چیزى در او نیست. آن که نیروى دیدن معنى ندارد.

اهل دل: یعنی مردان حق که چشم دل آنها حقایق را می بیند.

چشم سَر: آن که دلش بیدار است اگر چشم سرش خفته باشد، دیده درون او گشوده است.

هفت و شش: هفت فلک و شش جهت (کل عالم).

          چشم تو بیدار و دل خفته به خواب             چشم من خفته دلم در فتح باب‏

          مر دلم را پنج حسّ دیگر است             حسّ دل را هر دو عالم منظر است‏

3551- 3550 /د2

گفت پیغمبر: اشاره به حدیث نبوى است: «تَنامُ عَیناىَ وَ لا یَنامُ قَلبى.»[1] «تَنامُ عَینى و لا یَنامُ قَلبى.»[2]

وَسَن: یعنی چرت زدن، خواب کوتاه.

شاه: استعاره از چشم دل، چشم بصیرت.

حارِس: استعاره از چشم تن، چشم ظاهر.

خفتگان دل بصیر: مردانی هستند که راه به عالم غیب دارند.

( 1216) پدر آن دو جادوگر گفت اى جان پدر ساحر اگر بخواب رود کارش بى‏رونق و بى‏صاحب خواهد شد. ( 1217) فرزندان از سر قبر او مراجعت کردند و براى این کار مهم بمصر روانه شدند. ( 1218) چون بمصر رسیدند از موسى و خانه او سراغ گرفتند. ( 1219) اتفاقاً موسى در موقع ورود آنها در سایه نخلى بخواب رفته بود. ( 1220) مردم به آنها نشانى نخلستان را دادند. ( 1221) هر دو به نخلستان آمدند در آن حال موسى در خواب بود ولى تنها بیدار این جهان هم او بود. ( 1222) از روى ناز چشم ظاهر بسته ولى عرش و فرش در جلو دیده‏اش آشکار بود . ( 1223) چه بسا اشخاصى که چشمشان بیدار و دلشان در خواب است آرى چشم اهل آب و گل چه مى‏تواند دید . ( 1224) ولى آن که دل بیدار دارد اگر چشم سرش بخواب رود صدها چشم مى‏گشاید . ( 1225) اگر اهل دل نیستى بیدار باش و در طلب دل کوشش و جد و جهد کن‏ . ( 1226) و اگر دلت بیدار شد تو خود راحت بخواب زیرا آن که نگاهبان و ناظر تو است همه چیز را مى‏بیند و هیچ وقت غایب نیست‏ . ( 1227) پیغمبر فرمود چشم من مى‏خوابد ولى قلب من هرگز بخواب نمى‏رود . ( 1228) شاه بیدار است گو نگهبان در خواب باشد اى جان فداى خفتگانى که دل بینا دارند . ( 1229) اى معنوى [معنوى تخلص مولوى است] شرح بیدارى دل در هزاران مثنوى نمى‏گنجد .