قصهْ حضرت موسی، قصهْ همهْ ما انسان‌هاست.

 بند خاطر شدن: در ذهن جا گرفتن. خاطر را مشغول داشتن. (معاندان یا کوته بینان گویند این داستان‏هاى گذشته براى چیست).

رو پوش: معنى لغوى آن روشن است، لیکن در این بیت کنایت از مطلبى است که ظاهر آن چیزى باشد و معنى چیز دیگر. (آوردن داستان موسى تمثیلى است براى روشن کردن حقیقتى).

نور موسى: کنایه از حقیقت انسانى که در هر کس به ودیعت نهاده‏اند.

نقد: کنایه از آن چه به کار آید.

موسى و فرعون...: نظیر:

          آن چه در فرعون بود اندر تو هست             لیک اژدرهاست محبوس چَه است‏

971/ د / 3

نور دیگر نیست: آن چه در موسى بود در تو نیز هست. نور همان است چراغ عوض شده است.

          چون چراغى نور شمعى را کشید             هر که دید آن را یقین آن شمع دید

          همچنین تا صد چراغ ار نقل شد             دیدن آخر لقاى اصل شد

1948- 1947 / د /1

 سفال و پلیته: کنایه از جسم خاکى و جان حیوانى. (جسم‏ها و جان‏هاى حیوانى مختلف است و روشنایى ندارد. روشنى از آن روح است).

ز آن سر: از آن عالم است. (آن روح که در جسم است از عالم جسمانى نیست از عالم روحانى است).

نظر در شیشه داری: یعنی اگربه قالب مادی این «نور» توجه کنی، حقیقت یگانه را دو تا و چند تا می‏‏بینی. دوی و اعداد جسم منتهی: به معنای کثرت و تعدد عالم محدود مادی است.

مغز وجود: آن که ظاهر را نادیده گرفته و به واقع رسیده.

( 1252) نام موسى باعث تشویش خاطرها شده در صورتى که این کار همان جادوگرى است که از پیش بوده است‏. ( 1253) اینکه نام موسى را بردیم براى رو پوش است و گرنه نور موسى نقد خود تو است‏. ( 1254) موسى و فرعون هر دو در وجود تو است و این دو خصم را باید در وجود خود جستجو کنى‏. ( 1255) تا قیامت سلسله موسى دوام دارد نور همان نور است فقط چراغ عوض مى‏شود. ( 1256) سفال و فتیله است که عوض شده ولى نور عوض نشده نور از عالم دیگر است و همان نور است‏ ( 1257) اگر چشم بشیشه بدوزى گم خواهى شد زیرا که دوئیت از شیشه است‏ ( 1258) و اگر بنور ناظر باشى از دوئیت و از عدد جسم متناهى خلاص خواهى شد ( 1259) اختلاف مؤمن و کافر از اختلاف نظرگاه آنها است‏ .

مولانا باز از قصه موسی و فرعون، به عالم معنا پرمی‌کشد و می‌گوید: این‌که قرآن قصهْ موسی را می‌گوید برای این است که قصهْ موسی، قصهْ همهْ ما انسان‌هاست. «خاطرها» را از توجه به عمق و معنای حکایت باز داشته است و شما پیش خود می‏‏گویید: این همان قصه‏های کهن و تکراری است، اما در این قصه، معنا و حقیقتی هست. این حقیقت و این «نورموسی» همان است که در هر انسانی وجود دارد (نقد توست) و باید آن را در خود بیابی. بنابراین، حقیقت موسی و فرعون در درون تو وجود دارد و باید این دو دشمن را در وجود خود پیدا کنی. تأثیر معنوی موسی همیشه برجای می‏‏ماند و تا قیامت خواهد بود و صورت کلی این ارشادات و تأثیرات یک «سراج» و یک چراغ عالم‌گیر است که نور آن بر همه می‏‏تابد. «سفال و پَلیته» کنایه از همین قصه‏هاست که شکل مادی و ظاهری این چراغ‌اند و ما از یک قصه سراغ قصهْ دیگر می‌رویم، اما «نورش» تغییر نمی‌کند و همان است که «ز آن سر»؛ است، یعنی از عالم غیب است. اگر به قالب مادی این «نور» توجه کنی، حقیقت یگانه را دو تا و چند تا می‏‏بینی. مولانا می‏‏گوید: همه در پی یک حقیقت‌اند، اما چون از نظرگاه‏های گوناگون به آن می‏‏نگرند، مطلوب خود را متفاوت و چندگونه می‏‏یابند.

اگر به خواهیم به هدف مولانا از نقل طولانی داستان موسی وفرعون پی ببریم، چکیده اش این است که: آن چه میان موسى و فرعون گذشت و ذکر آن در این بیت‏ها رفت، تنها سر گذشتى از پیشینیان نیست، حقیقتى است که در هر زمان بوده و هست. در وجود هر کس نورى است از خدا و تاریکى است از نفس و هوى، تا پى کدام را گیرد و به کجا رسد: آن که جسم را نگریست از شناختن حقیقت باز ماند و آن که پى نور رفت خود را به خدا رساند.

          در نهاد هر کسى صد خوک هست             خوک باید سوخت یا زنّار بست...

          در درون هر کسى هست این خطر             سر برون آرد چو آید در سفر

(منطق الطیر عطار، ص 79)

مردمان در سراسر زمان مظهر آن روشنى و تاریکى‏اند. مظهر موسى مردان کامل و به حق واصل‏اند و مظهر جادوگران گمراهان از حق غافل. آن که حقیقت را دید به خدا رسید و آن که به صورت چسبید گمراه گردید.

          کى ببینى سرخ و سبز و فور را             تا نبینى بیش از این سه نور را

          لیک چون در رنگ گُم شد هوش تو             شد ز نور آن رنگ‏ها رو پوش تو

1122- 1121/ د / 1