معرفت توحیدی و خودشناسی (ادامه)

 مگر: حرف تردید است یعنی شاید.

پا از گل بر کندن: کنایه از بریدن از جسم.

روش: رفتار. و مقصود حرکت است به سوى کمال. (تا آدمى پاى بند جسم است به کمال نخواهد رسید).

ای روى: یعنی ای رونده و ای سالک یا ای مقلد و پیرو.

شیر زمین: منافع این جهانی است .

قوت القلوب: معرفت حق و اسرار غیب است، خوراک دل‏ها، و در آن ایهامى است به کتابى به نام قوت القلوب فى معاملة المحبوب و وصف طریق المرید الى مقام التوحید، تألیف ابو طالب محمد بن على بن عطیه عجمى مکى (وفات 386 ه. ق).

          لعل او گویا ز یاقوت القلوب             نه رساله خوانده نه قوت القلوب‏

2653/د 6

حکمت: قسم باطنی علم قرآن می‌باشد.

سَتیر: مستور، پنهان، پوشیده.

نورستیر: روشنایی نامرئی،

حُجُب: جمع حِجاب: پرده. آن چه ما وراى خود را بپوشاند.

نور بى‏حجب: نورى که بى‏واسطه از سوى حضرت حق بر دل تابد.

سیر برگردون: سیر به سوی کمال و شناخت پروردگار است و مرحلهْ بالاتر آن «سفر بی‏گردون».

سفر بی‏گردون: یعنی فراتر از افلاک و آسمان‌هاست که «سفر بی‏چون» است، یعنی چگونگی آن قابل توصیف نیست.

 ( 1281) مثل گیاه بسته خاک زمین هستى با بادى سرت مى‏جنبد سخنان را بدون یقین تصدیق مى‏کنى‏. ( 1282) پا ندارى تا حرکت کرده و پا را از این گل بر کنى‏. ( 1283) چگونه پاى از گل بر مى‏کنى که زندگیت از همین گل و خاک است در این زندگى مادى راه رفتن بسى مشکل بلکه محال است‏ . ( 1284) ولى اگر زندگى از حق بگیرى و حیات خدایى پیدا کنى آن وقت است که بى‏نیاز شده و از گل گذشته قدم بدل مى‏گذارى‏ . ( 1285) طفل شیر خوار خود چگونه از دایه جدا مى‏شود؟ ولى وقتى غذا خور شد دایه او را رها خواهد کرد . ( 1288) باش اى جان تا پذیراى نور شده و آن را که مستور است بى‏حجاب ببینى‏ . ( 1289) تا چون اختران در آسمانها سیر کنى که منزه از کم و کیف است‏ .

مولانا می‏گوید: ما فقط به ظاهر اشیاء می‏چسبیم، چون به زندگی این جهانِ خاکی دل بسته‌ایم؛ مانند گیاهی که ریشه‌اش در خاک است. این گیاه از باد سر می‌جنباند اما آن را ادراک نمی‏‏کند و بی‌یقین سر می‌جنباند، همان‌طور که ما هم حقایق را می‏شنویم و بی‌یقین تصدیق می‏کنیم. «پایی که با آن می‏توان نقلی کرد»، قدرت روحی است که ما را از منافع دنیایی مستغنی کند. مولانا می‏گوید: با این زندگی مادی حرکت به سوی حق، دشوار یا ناممکن است. پس باید «حیات از حق گرفت»؛ حیاتی که نیاز به متاع این جهان خاکی ندارد.

ای سالک بریدن از این «گِل» دنیا مثل از شیر گرفتن بچه است که وقتی از دایه جدا شود، غذا‌خور می‏شود و دایه هم او را آزاد می‏گذارد. مولانا می‏گوید: اگر قوت القلوبِ حکمت را به جای منافع این جهان بپذیری، اگر چه تو تحمل نور مستقیم حق را نداری، این تحمل و پذیرندگی را به تدریج پیدا می‏کنی و اسرار «مستور» غیب را بی‌حجاب می‏بینی.

خلاصه این که: آن چه در این جهان مى‏بینیم جلوه‏اى است از حضرت حق و تعیّن‏هایى از آن وحدت مطلق. و این تعین‏ها همچون موجى است که بر سطح دریا پدید می شود یا کفى است که با جنبش موج به ساحل بر آید. چنان که چشم حس آن جنبش را از موج پندارد، عقل جزئى حرکت‏ها را از جسم به حساب آرد، چرا که قدرت درک محرک اصلى را ندارد. باید از جسم برید تا بتوان رفت و به دریا رسید و موجب جنبش اصلى را دید.