انسان ورابطهْ معنوی

 به جهل آشفته‌ای: یعنی از نادانی پریشان هستی یا مغزت درست کار نمی‏کند.

چند از این‏ها گفته‏اى: اشاره است بدان چه در قرآن کریم آمده است از گفته« نوح قالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلاً وَ نَهاراً. فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعائِیإِلاَّ فِراراً»: نوح گفت پروردگارا من شب و روز قوم خود را خواندم و خواندن من جز گریختن چیزى بر آنان نیفزود.[1]

عَنیف: درشت، تند.

اِدبیر: (مُمالِ ادبار. مصدر مبنى از براى مفعول) مُدبَر: یعنی بدبختی.نگون بخت.

اندرین گفتن بدند: اشاره به آیه واقعه در سوره هود که مى‏فرماید:« وَ حالَ بَیْنَهُمَا اَلْمَوْجُ فَکانَ مِنَ اَلْمُغْرَقِینَ» یعنى موج میانه پدر و پسر حایل شده و پسر در شمار غرق شدگان قرار گرفت.[2]

خر مرد و سیل برد: بعض شارحان مردن خر و بردن سیل بار را، کنایت از رفتن دار و ندار و هست و نیست گرفته‏اند. لیکن شأنِ نوح والاتر از آن است که با خدا در این باره سخن گوید. ظاهراً غرض او این است که دعوت من در این سالیان دراز بى‏نتیجه ماند و سرانجام غضب تو همه را فرا گرفت چنان که مضمون آیه شریفه چنین است:« وَ إِنِّی کُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فِی آذانِهِمْ وَ اِسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اِسْتَکْبَرُوا اِسْتِکْباراً»: و من هر چه آنان را خواندم تا تو بیامرزیشان انگشتان خود را در گوش‏هاى خود نهادند و جامه‏هاى خود بر سر کشیدند و پاى فشردند و بزرگى فروختند.[3]

وعده کردى: برگرفته از قرآن کریم است:« وَ نادى‏ نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ اِبْنِی مِنْ أَهْلِی وَ إِنَّ وَعْدَکَ اَلْحَقُّ»: و نوح پروردگارش را خواند و گفت پروردگار من، پسرم از خاندان من است و وعده تو درست است.[4] و وعده خداوند اشاره است بدان چه در آیه« فَاسْلُکْ فِیها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اِثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ»: از هر گونه جاندار یک جفت نر و ماده در آن در آر و خاندان خود را.[5] آمده است.

از اهل و خویشانت نبود: گرفته از قرآن کریم است:« إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ»: او از خاندان تو نیست.[6]

پس از غرق شدن کنعان، پدر دلسوخته با خدا سخن می‏گوید: همه چیزم از دست رفت. در ابیات بعدی مولانا مضمون آیه‏های 45 و46 سوره هود را می‏آورد: و بخواند نوح پروردگار خویش را و گفت: فرزندم از اهل من است و بی‌گمان وعدهْ تو راست است و تویی درست‌ترین حکم کننده‌گان و خداوند فرمود: ای نوح، او از اهل تو نیست. وی عمل نیک ندارد. پس آن‌چه بدان علم نداری از من مخواه و من تو را پند می‏دهم تا از زیان‌کاران نباشی.