شناخت حق و وصال معشوق

 یکتو: در فرهنگ مصطلحات عرفاء یکتا، بى‏نظیر معنى شده و هر چند وجهى دارد، اما دقیق‏تر اینکه بگوییم مقصود از «یکتو» بى‏رنگى و مقید نبودن است به هر گونه قید و ثابت بودن در هر حال. دگرگونى نپذیرفتن.

میر احوال: آن که حال در دست او و در تصرف اوست. مقلب القلوب. یا آن که از جانب او در دل‏ها تصرف کند.

موقوف: وابسته، مقید، آن که بسته حالتى است، به مرحله کمال نرسیده.

موقوف حال: یعنی محدود در حالات وتابع درون.

حال جو: که در طلب حالت است.

کیمیاى حال باشد...: پدید آوردن حال به دست اوست که حال را در دل‏ها پدید مى‏آورد.

شیرین شدن مرگ: به استقبال آن رفتن. (شهیدان راه حق چنین بوده و هستند).

          وَ إِنِّى إلَى التَّهدِیدِ بِالمَوتِ راکِنٌ             وَ مِن هَولِهِ أرکانُ غَیرِىَ هَدَّتِ‏

 (من به ترساندن از مرگ مایل و آرامم (نمى‏ترسم) حالى که اجزاى تن دیگرى از بیم آن در هم ریزد).[1]

تا این‌جا بحث شناخت حق و وصال، مربوط به کسانی بود که «موقوف حال‌» و محدود در دگرگونی بیرون و درون انسان بودند. از این‌جا مربوط به سالکان راه حق است که در میان آنها عده‌ای «صوفی»‏‌ و برخی «صافی»اند. در این‌جا‌ «وقت»، زمان محدودی است که حالی بر دل سالک وارد می‏شود و می‏گذرد و اگر صوفی از آن حال و در آن وقت بهره‏ای در راه کمال بگیرد «فرزند وقت خویش» است. مولانا این سالک را صوفی می‏نامد. اما اگر از این مراتب بالاتر برود و دیگر به بهره‏های وقت و حال، نیازی نداشته باشد و غرق در مشاهده جمال معشوق گردد، او را «صافی» می‏گوید. به زبان دیگر، «صافی» همان «واصل» است.

مرحوم ملاّ هادی سبزوارى در این زمینه عبارت لطیف دارد که: «گویند صوفیى به صافیى رسید، صافى از آن صوفى پرسید، در چه مقامى؟ گفت در مقام توکل. و بعد از چندى که ملاقات افتاد پرسید در چه مقامى. گفت در مقام صبر. و بعد از مدتى باز پرسید در چه مقامى؟ گفت در مقام رضا. فرمود تمام عمر خود مشغول به خود و اصلاح خود بودى پس کى مشغول به خدایى؟» در انتظار حال و وقت بودن از خصوصیات سالکى است که در سیر به انتها نرسیده. آن که منتهى است حال و وقت در اختیار اوست.