تسبیح موجودات

 مُسبِّح کردن: قدرت تسبیح دادن. برگرفته از قرآن کریم است: «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ». [1]

          مر جمادى را کند فضلش خبیر             عاقلان را کرده قهر او ضریر

513 / د /1،( نگاه کنید به: شرح بیت 1020 / د /3)

سُنّى: در این عبارت کسى است که در کار و اندیشه، پیروى از سنّت رسول (ص) کند. گفتار و رفتار و تقریر او را به کار بندد.

أمرِ قُم: اشاره است به آیه: قُمْ فَأَنْذِرْ: برخیز و بترسان.[2] و در جمله «امر قم» نکته‏اى است و آن اینکه اگر سخن جبرى درست باشد، انذار معنى نخواهد داشت.

قدر: به دو معنى است یکى تفصیل قضاست که در علم خدا رفته است و دیگرى قدرت بنده. و پیروان این اندیشه را «قَدَریَّه» گویند و در اینجا معنى نخست مقصود است. (تقدیر ازلى چنین بود که اینان با هم مخالف باشند.) هر چند به معنى دوم هم مى‏توان گرفت. (جنگ این دو دسته بر سر قدرت داشتن یا نداشتن آدمى است).

لطفِ پنهان در قهر...: گاه خداوند بنده نافرمانى را نعمتى دهد مال یا جاه یا تندرستى، او پندارد که این نعمت او را نیک است، حالى که آن استدراج است که:« إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً»[3]. و گاه بنده را به سختى بیازماید و صبر او را ببیند تا بر رتبت او بیفزاید.

          گر ندیدى سود او در قهر او             کى شدى آن لطف مطلق قهر جو

          بچّه مى‏لرزد از آن نیش حجام             مادر مشفق در آن دم شاد کام‏

244- 243/ د / 1

شناخت لطف را در قهر و قهر را در لطف، همه کس نتواند چه آن خاص اولیاست.

مِحَکِّ جانى: درون روشن که تمیز سره از ناسره تواند داد.

با یک پر به لانه پریدن: یعنی باگمان نه با یقین . نگاه کنید به: بیت‏هاى بعد.

روی سخن به حضرت حق است: تو ای تمام هستی! حتی جمادات را به ستایش خود واداشته‌ای. هر یک فقط از تسبیح و عبادت خود آگاه است:

مولانا می‏گوید: جنگ فرقه‏های مختلف مذهبی به همین است که از تسبیح و حقیقت یک‌دیگر بی‌خبرند. در و دیوار هم در تسبیح‏اند، اما وقتی که دو انسان از دو فرقهْ مختلف، عبادت و تسبیح یک‌دیگر را درک نمی‏‏کنند، در و دیوار چگونه تسبیح یک‌دیگر، یا تسبیح دیگر موجودات را دریابند؟ مولانا می‏گوید: آن که تمامی ‏سنّت را به‌جا می‏آورد؛ و آن‌که جبری است و گناه و بی‌توفیقی خود را هم به حساب حق می‏گذارد، هر دو در تسبیح‏اند و به حق پناه می‏برند، اما تسبیح یک‌دیگر را در نمی‏یابند و قبول ندارند. «ضال»، یعنی گمراه. ‌«امر قم» اشاره به سورهْ مدثر است که پروردگار به پیامبرش فرمود: برخیز و اندرز بگو و هدایت کن و پروردگارت را بزرگ دار و جامه‌ات را پاک کن. منظور این است که به فرمان حق همه موظف به تسبیح و عبادت‌اند.