مرى: مخفف کلمه‏ى ((مراء)) است بمعنى جدل و اعتراض از روى خود بینى و تحقیر غیر. ودرافتادن باکسی

 طبع: کیفیت آفرینش و ترکیب وجود انسان به اعتبار قبول و ظهور خیر و شر، سرشت، جبله، قساوت قلب که صاحب آن بسبب چنین قساوت پذیراى حق و دعوت انبیا نشود . طبع بمعنى مهر زدن نیز استعمال شده است.

طبع در مصراع دوم : بمعنى قساوت قلب است.

 بوزینه طبع: مانند بوزینه از آن جهت که اعمال انسان را حکایت و تقلید مى‏کند چنان که شرح آن پس ازین بیت آمده است .

استیزه رو، ستیزه رو: لجوج، مبرم در مخالفت، بی شرم.

در برد و مات: یعنی دربیفتند وگرفتار برد وباخت شوند.

برد باشد عاقبت: یعنی سرانجام پیروزی با مؤمنان است.

بر منافق مات اندر آخرت‏: در قرآن آمده است: جایگاه منافقان درآخرت بدین نشان است که: :« إِنَّ اَلْمُنافِقِینَ فِی اَلدَّرْکِ اَلْأَسْفَلِ مِنَ اَلنَّارِ»[1]

هر دو: یعنی مؤمن وکافر

مروزى و رازى: دو چیز دور از هم و مخالف، ظاهرا بمناسبت آن که مرو در مشرق ایران و رى در مغرب واقع است و یا بلحاظ تعصب اهل مرو در تسنن و تعصب اهل رى در تشیع، این تعبیر بصورت: مرغزى و رازى نیز استعمال شده است.[2]

مقام: دراینجا یعنی مقام آخرت، راه وصول به حق.

   ( 282) کفار چون بوزینگان بالطبع با مؤمنین دعوى همسرى دارند راستى که سرشت براى انسان آفت بزرگى است.( 283) هر کارى که انسان مى‏کند بوزینه هم آن چه را دید از او تقلید مى‏کند. ( 284) او گمان دارد که با تقلید عملیات ایشان مثل انسان خواهد شد دیگر فرق میانه کار خود و او را چگونه تمیز مى‏دهد. ( 285) این یکى بر حسب فرمان ما فوق خود کار مى‏کند و دیگرى بعنوان همسرى و ستیز همان کار را انجام مى‏دهد راستى خاک بر سر ستیزه جویان.( 286) منافق که در ردیف مؤمنین در صف نماز مى‏ایستد براى همسرى و ستیزه با مؤمنین است نه از نیاز و اخلاص.( 287) نماز و روزه و حج و زکات بمنزله صفحه شطرنجى است که مؤمن و منافق مشغول بازى هستند.( 288) بالاخره مؤمن برنده و منافق مات خواهد شد.( 289) اگر چه هر دو بر سر بازى نشسته‏اند ولى مثل مروزى و رازى از هم فرسنگ‏ها دور هستند. ( 290) که هر کدامشان بمقام خود مى‏روند و بر طبق نام خود سیر مى‏کنند.

مقصودمولانا دراین ابیات این است که مومن و منافق اگر چه بظاهر در اداء وظایف دینى اشتراک دارند سرانجام آن دو یکسان نیست زیرا که منافق به آخرین درجه‏ى جهنم مى‏رود . و منزلگاه مومن بهشت است و یا آن که منافق بر وفق نام خود پیوسته بسبب تکرار اعمال منافقانه در دو رویى و نفاق پیش مى‏رود و عقده بر عقده و حجاب بر حجاب مى‏افزاید و تیره دل تر مى‏شود بر خلاف مومن که بواسطه‏ى اخلاص نیت و دوام عمل دور از ریا روز بروز در ایمان قوى تر و ثابت قدم تر مى‏گردد و روشنى بر روشنى مى‏افزاید.