جانش خوش شود: یعنی خوشحال می شود.

تیز و پر آتش شود: یعنی ازکوره در می رود، از غضب جانش آتش می گیرد.

نام او محبوب : یعنی این نامگذاری ها دلیلی دارد واز خاصیتی برخوردار است.

میم و واو و میم و نون تشریف نیست: یعنی چهار حرف مؤمن برای آن نیست که به کسی عزت وشرف بدهیم

پى تعریف: یعنی تعارف ومجامله.

این نام: یعنی مفهوم واژ? منافق

اشتقاق دوزخ است: یعنی رابطه یی میان معنی منافق ومعنی دوزخ درکار است که گویی مشتق از یکدیگرند.

زشتی آن نام بَد از حرف نیست: یعنی کلمات وحروف زشتی ندارد، معنی آنها زشت یا خوب است.

عِندَه اُمُّ الکتا ب :علم کلی وجامع نزد اوست،

 ( 291) اگر مؤمنش بگویند خوشحال و مسرور مى‏شود و اگر منافقش نامند از غیظ و غضب آتش بجان شده پرخاش مى‏کند.( 292) محبوبیت و منفور بودن این نامها از معنى آنها سرچشمه گرفته.( 293) و گرنه حرفهاى (م ؤ م ن) شرافتى ندارد و لفظ مؤمن جز براى شناساندن معنى آن که یک نفر آدم است گفته نمى‏شود.( 294) اگر کسى را منافق بخوانى این لفظ پست مثل کژدم در اندرون او نیش مى‏زند. ( 295) اگر این لفظ از دوزخ اشتقاق نیافته چرا اثر دوزخى دارد و شنونده را آتش مى‏زند. ( 296) زشتى این نام از حروف او نیست چنانچه تلخى آب دریا از ظرف نیست.( 297) حرف مثل ظرف است و معنى چون آبى که درون آن ظرف باشد.

مولانا می گوید : منافق کسى است که بر خلاف حقیقت مى‏خواهد که در زمره‏ى نیک مردان و پاک دینان محسوب شود پس ازین نام شرم دارد و اگر او را مومن بخوانند خوش دل و خرم مى‏گردد زیرا در این صورت بمقصود خود نائل مى‏شود.

همچنین او می گوید: جهنم و دوزخ را باطن و اصلى است که نزد صوفیه عبارت است از ملکات بد و اخلاق زشت و نفسانى و ظاهر و صورتى که آتش و انواع عذاب خارجى است بنا بر این مبدا نفاق و هر عمل زشت دیگر، دوزخ باطنى است که سرچشمه‏ى همه‏ى اعمال ناشایسته و نامشروع است و همچنان که در اشتقاق لفظى از لفظ دیگر میان مشتق و مشتق منه مناسبتى وجود دارد ما بین اعمال و ملکات و اخلاق هم، این مناسبت موجود است و این تاثیرى که لفظ نفاق از کراهت و نفرت بوجود مى‏آورد خاصیت حروف نیست بلکه اثریست که از آن صفت بد بر این لفظ منعکس مى‏گردد مثل اینکه شیرینى و تلخى که در آشامیدن آب حس مى‏کنیم هم از آبست و بکاسه و پیاله ارتباطى ندارد آن گاه بمناسبت ذکر معنى متوجه مى‏شود که اصل هر معنى که در جهان خارج است ذات حق و اسما و صفات پاک اوست و از این رو آن را ((بحر معنى)) مى‏خواند چنان که گفته است:

            گفت المعنى هو اللَّه شیخ دین             بحر معنی هاى رب العالمین‏ [1]