سؤال کردن بهلول آن درویش را (ادامه)

 هفت تو بودن قرآن: اشاره است به حدیث: «إنَّ لِلْقرآنِ ظهرا و بطنا لِبَطْنِهِ بطنا الى سبعَة اَبْطُن.»[1] نیز روایت‏هایى از ائمه (ع) رسیده است که قرآن را ظهر و بطنى است. از جمله آن که: «إنَّ لِلْقُرآنِ ظاهراً وَ باطِناً وَ مُتَشابِهاً وَ مَنْسُوخاً.»[2] و: «إنَّ الْقُرْآنَ لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ.»[3] و نیز: «إنَّ لِلْقُرآن ظاهراً وَ باطناً.»[4] و روایت‏هاى دیگر. اما اینکه بطن قرآن چیست؟ گفته‏اند مقصود از ظاهر، لفظ است و از باطن تأویل.[5] و گفته‏اند ظاهر آن مدلول لفظ است و باطن آن چه در آن موعظت بود.[6] و اما هفت بطن، در بیان آن نیز خلاف است که چیست. در تفسیر عیاشى از حماد بن عثمان آمده است: « قلت لأبی عبد الله إنَّ الْأحادِیثَ تَخْتَلِفُ عَنْکُم قال فقال: إنَّ الْقُرْآنَ نَزل على سَبْعَة أحرف وَ أدْنَى ما لِلإمام أن یُفْتِىَ على سبعة وُجُوهٍ.»[7] و در مسند احمد و دیگر کتاب‏هاى حدیث سنّت و جماعت است که «ان رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و سلم قال نزل القرآن على سبعة احرف.»[8]

مطعم: جاى خوردن طعام. «إنَّ هذَا القُرآنَ مأدبة اللَّه فأقبلوا من مأدبته ما اسْتَطعتم.»[9] مجلسى از جامع الاخبار از رسول خدا (ص) آرد: «القرآن مأدبة اللَّه فتعلّموا مأدبته ما استطعتم.»[10]

هیچ برگی در نیفتد از درخت : نظر دارد به این آیه شریفه: « وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ یَعْلَمُها. »  و هیچ برگی نیفتد جز آن‌که او بداند.[11]

سلطانِ بخت: خداوند اقبال که بخت در فرمان اوست. کنایه از حضرت حق جل و علا که عزت و ذلت هر کس به تقدیر اوست. [12]

در زمین‌ها و آسمان‌ها ذره‌ای : اشاره دارد به حدیث «لا تحرک ذرة الا بإذن اللَّه تعالى»

گویندهْ زبردست مانند شخص سخاوتمندی است که سفرهْ طعام می‏گسترد و بر سر سفره او هر نوع غذایی پیدا می‏شود، تا هیچ مهمانی بی‏غذا نماند و هر کس خوراک میل طبع خود را بخورد. برای مثال؛ قرآن کریم که از حیث معنا دارای هفت بطن است، با این‌حال عام و خاص می‏توانند غذای روحی و فکری خود را از آن دریافت نمایند. اشاره به این حدیث است: «انّ للقرآن ظهرا و بطنا و لبطنه بطنا الی سبعة ابطن‌؛ قرآن ظاهری دارد و باطنی‌ و هر یک از معانی باطنی آن، باطنی دارد تا هفت بطن.»

عارف به بهلول می‏گوید: به‌هرحال این مطلب در نزد عموم مردم ثابت و یقینی است که همهْ جهانِ هستی مطیع فرمان حق‌تعالی است. بدون مشیت و فرمان آن سلطان و فرمان‌روای دولت و اقبال حقیقی، هیچ برگی از درخت نمی‏‏افتد. تا خداوند به لقمه نگوید داخل شوید، لقمه از دهان به سوی گلو حرکت نمی‏‏کند. مایلات و خواسته‏ها که لگام آدمی ‏را در دست دارند هر دو مطیع و فرمان‌بردار خداوندِ بی‏نیاز است. در روی زمین‌ها و آسمان‌ هیچ ذره‌ای نمی‌جنبد و هیچ چرخی نمی‏‏گردد، مگر به فرمان نافذ و ازلی خداوند. این مسئله را نمی‏توان شرح داد و چالاکی و قدرت‌نمایی در این‌باره پسندیده نیست.