قصّه دقوقى رحمة اللَّه علیه و کراماتش 

 دیباجه:یعنی صورت و چهره، روى، رخسار.

          شکسته دل آمد بر خواجه باز             عیان کرد اشکش به دیباجه راز

(بوستان سعدى، ص 86)

بعضى شارحان «دیباجه» را بدایت حال و ابتداى سلوک معنى کرده‏اند. پیداست این معنى را از مضمون بیت‏هاى آینده گرفته‏اند. هر چند این معنى نیز محملى دارد، لیکن دور مى‏نماید.

چو مه بر آسمان:یعنی رهنمای دیگران.

شب روان: یعنی سالکان راه حق که گویی در شب ره می‏سپارند و به هدایت پیر نیاز دارند.

انداختن: یعنی بار انداختن و ماندن، اقامت کردن.

فروز کردن: افروخته شدن. کنایه از دل بستگى پیدا نمودن.

غِرّةُ المَسکَن...: من از شیفته شدن به یک جا ماندن مى‏پرهیزم. اى نفس رخت بر بند و براى بى‏نیازى سفر کن. (سالک را نباید که در منزلى بماند و بدان دل خوش کند، بلکه باید پیوسته در سیر باشد و هیچ چیز او را مشغول ندارد).

          مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم             جرس فریاد مى‏دارد که بر بندید محمل‏ها

(حافظ)

 لا اُعَوِّد...: دل را به ماندن در جایى خو نمى‏دهم تا از آزمایش خالص بر آید.

شاه: کنایه از عظمت بارى عزّ اسمه. (جز به خدا به چیزى نمى‏نگریست).

شهى: یعنی مورد تمایل، خواستنی و مطلوب،گوارا، دل پسند.

مولانا می گویید: دقوقی کمتر درجایی مسکن می‏ساخت یا ماندگار می‏شد. می‏گفت: من حذر می‏کنم از این‌که به مسکنی دل خوش کنم. ای نفس! از این‌جا برو و به بی‏نیازی سفرکن. من خوی دل خود را به ماندن در مکانی عادت نمی‏‏دهم، تا این دل در آزمایش حق، پاک و بی‌ریا باشد. دوری دقوقی از مردم نتیجهْ بدخویی یا نفاق و دشمنی نبود، بلکه نتیجه اشتغال به سیر معنوی و الهی بود. او با همه مهربان و برای همه پناه و محل امن بود.