باز گشتن به قصّه دقوقى

عظمت قدر ومنزلت اولیای خدا

 شیر خواندن رسول (ص) على را: چنان که مى‏دانیم و چنان که مشهور است یکى از لقب‏هاى امیر مؤمنان (ع) «اسد اللّه الغالب» است و این لقب در محاورهْ شیعیان از دیگر لقب‏هاى آن حضرت شهرت بیشتر دارد. و در کتاب‏هاى عامه و خاصه آمده است از جمله حافظ ابو سعد عبد الملک بن محمد خرگوشى (وفات 406) در کتاب شرف المصطفى از مناقب کاشى (ص 74، نسخه خطى کتابخانه آیت اللَّه مرعشى) نویسد که: «رسول خدا (ص) بر منبر پس از حمد و ثناى بارى پرسید على بن ابى طالب کجاست؟ حضرتش برخاست.

رسول او را به خود نزدیک کرد و فرمود... این اسد اللّه است در زمین...» نیز محب الدین طبرى (وفات 694) در ذخائر العقبى و محمد صالح کشفى حسینى حنفى در المناقب المرتضویة و تنى چند از عالمان و محققان اهل سنّت این حدیث و مانند آن را آورده‏اند.

مثال و مثل: «مثال» آن چه براى روشن شدن مطلبى یا قاعده‏اى آورند، و مقصود از آن بیشتر فهمیدن استفاده کننده است، چنان که گویند فاعل کننده کار است، مانند جمله «على نوشت.» على فاعل و نوشت فعل است. «مثل» مانند بودن دو یا چند چیز است در تمام ماهیت یا صفات.

          مثل نبود آن مثال آن بود             تا برد بوى آن که او حیران بود

3407 / د /3

فتوى: در اصطلاح فقیهان راى مجتهد است در مسئله‏اى شرعى فرعى براى مقلّدان مشتمل بر یکى از احکام واجب، حرام، مستحب، مکروه، و مباح.

مات کردن ماه: از آن رو که ماه در سیر مثل است. و سالک پیوسته بایستى در سیر باشد.

اوراد: جمع ورد: جزئى از قرآن یا دعا که همه روزه خوانده شود.

قیام: در لغت برخاستن است، و در اصطلاح بر پا بودن به عبادت و انجام احکام شریعت و طریقت.

بر کسى زدن: بدو رسیدن، ملاقات کردن او.

بسته میان: کنایه از آماده به خدمت.

دم زدن: به معنای همدم شدن و ملاقات کردن است.

مُجمِل:یعنی ستاینده و تحسین کننده، نیکو کار.

محجوب:ناشناخته، ناشناسا که از اوصاف اولیاى خداست (نزد خلق).

مضمون این ابیات نشان دهنده آن است که خاصان درگاه حق هیچ گاه از عنایت به طالبان و تفقد حال آنان غافل نیستند.

          سوى مکّه شیخ اُمّت بایزید             از براى حجّ و عمره مى‏دوید

          او به هر شهرى که رفتى از نخست             مر عزیزان را بکردى باز جست‏

2219- 2218 / د /2

ونیز بیان آن است که هر چند افاضت‏هاى حضرت حق بر سالک بیشتر شود او را مشتاق‏تر کند و طلب فیض افزون‏تر گردد .

در ابیات پیشین صحبت از این بود که مثال و مقال، قادر به توصیف و بیان حقایق الهی نیست. در این‌جا هم می‏گوید: علی را شیر خدا نامیده‏اند اما واقعاً علی(ع) چه شباهتی به شیر دارد؟ در ظاهر، صورت و پیکر آنها مانند یک‌دیگر نیست. پس این مثال و تشبیه، حقیقت علی(ع) را نشان نمی‏‏دهد. از این حرف‌ها بگذریم. «گوی تقوا از فرشته می‏ربود»، یعنی پرهیزکارتر و پاک‌تر از فرشته بود. او آن‌قدر متدین بود که دین، او را از خود به حق نزدیک‌تر می‏دید. «خاصان حق»، مردانِ کامل و واصل‌اند، که هم‌نشینی آنها برای کاملان و واصلان نیز سودمند و در نظر مولانا ضروری است:

مولانا به صورت مناجات گونه می گوید: پروردگارا ! من در برابر بندگان خاصّت که قلباً می‏شناسم، آمادهْ خدمت هستم و حاضرم هرگونه نیکی در حقشان انجام دهم. ای خدای جان‌آفرین! آن دسته از اولیایی که از دیدهْ باطنی من در پرده و حجاب‏اند نسبت به من مهربان گردان.