قبول کردن نصاری، مکر وزیر را

دشوارى جهاد با نفس،

انگلیون: در اصل یونانى است و ریشه‏ى آن با انجیل یکى است و بمعنى مژده و بشارت بوده است، ودراینجا به معنی انجیل است.

زُنّار :به معانی مختلف به کار رفته است،به معنی مسیحی شدن،ودرمواردی به معنی بی دین شدن ،وزنارکشیدن به معنی توبه کرده وایمان آورده نیز به کار رفته است. 

صفیر:صدای صیّادی که صدای پرنده را تقلید می کند ومرغ فریب این صدای آشنا را می خورد وگرفتار دام می شود.                     

غول: بلاى سخت، شیطانی که دربیابان بسر می برد ومسافران رابه بیراهه می کشاند. چیزى که سبب گمراهى و تباهى باشد.

نفس: عبارتست از مجموع اخلاق ناشایسته و بعضى گفته‏اند لطیفه‏اى است در بدن انسان که سر چشمه‏ى شر و خلقهاى بد و مذموم است و آن را مقابل روح مى‏دانند که لطیفه ایست در قالب انسان که مبدا علم و معرفت و منشا صفات پسندیده است.[1]

کاو چه آمیزد ز اغراض نهان: یعنی پرسش در این بود که نفس چگونه عبادت واخلاص بنده را باخواستها وغرض های او می آمیزد؟

 اخلاص: پاک داشتن قصد و نیت است از ملاحظه‏ى غیر حق و از کلیه‏ى حظوظ، خواه دنیوى و خواه اخروى و بعضى گفته‏اند آنست که غرض از عمل تنها تقرب بخداى تعالى باشد. ظاهرا مقصود مولانا از (اخلاص جان) مرتبه دقیق و باریک اخلاص است یعنى اخلاص در نیت و خطرات قلبى و آن مستلزم فناء حظوظ بشرى است که جز صدیقان بدان نرسند.

 ( 367) همین نکته باریکتر از مو بود که اصحاب حضرت رسول همواره از او مى‏خواستند که مکر نفس اماره را به آنها بشناساند.( 368) و سؤال مى‏کردند که نفس اماره چگونه اغراض نفسانى را با عبادت و اعمال حسنه ایشان بلکه در اخلاص اشخاص مى‏آمیزد و همه چیز انسان را باطل مى‏سازد.( 369) اصحاب فضایل ظاهرى را از حضرت جستجو نمى‏کردند بلکه عیب‏هاى باطن را مى‏خواستند که به آنها بنمایاند.

دراین ابیات مولانا دشوارى غلبه‏ى سالک را بر نفس و معرفت مکر و مکاید آن را مطرح مى‏سازد و از شرح آن مى‏گذرد زیرا پس از چند بیت در ضمن چند مثال آن را بیان خواهد کرد و در مواضع دیگر بتفصیل بحث خواهد نمود اما خلاصه‏ى گفته‏ى او این مى‏شود که اخلاص صفتى است که دیر دیر دست مى‏دهد زیرا بسبب مکر نفس بسیار اتفاق مى‏افتد که سالک خود را مخلص مى‏پندارد و شاید سالها درین اشتباه باقى مى‏ماند در صورتى که نفس مکرى انگیخته و باطل را بصورت حق و حظ و شهوت جسمانى را در لباس اخلاص و نیت پاک جلوه داده است و بنا بر این مقدمه اخلاص بنحو کمال وقتى حاصل مى‏شود که ریشه‏ى هوى و آرزو بکلى کنده شود و تنها نظر بحق تعالى بر قلب حاکم گردد که خود مرحله‏اى صعب و دشوار است (پیشینیان که گفته‏اند اگر کسى یک لحظه از عمر خود بتواند اخلاص ورزد رستگار و ناجى است بهمین نکته نظر داشته‏اند) و بعضى از صحابه چون از آفات نفس آگاه شده بودند همواره از پیغمبر مى‏خواستند تا طرق فریب‏کارى و مکارى نفس را شرح دهد مگر بدین وسیله بتوانند خود را از شرور نفسانى نگه دارند و ظاهرا مطلب اخیر اشاره باشد بحدیث: قال حُذَیفَه کان اصحابُ النَّبىّ صلى اللَّه علیه و اله و سلم یَسأَلُونَه عَنِ الخَیرِ وَ کُنتُ اَسأَلَه عَنِ الشّرِ قیل لِمَ فَعَلتَ ذلک قال مَن اتَّقَى الشَّرَ وَقَعَ فِى الخَیرِ[2].

مو بمو: تعبیرى است که در مورد بحث از جزئیات و فحص بلیغ بکار مى‏رود.

 شناسیدن: صورت دیگر است از شناختن که استعمال مشتقات آن بصورت مضارع و صفت فاعلى و صیغه‏ى امر متداول است ولى ماضى آن کمتر استعمال مى‏شود.

مى‏شناسیدند چون گل از کرفس: یعنی چنان به حیله های نفس آشنا شوند وچنان بشناسند که ما گل سرخ را از یک گیاه ساده تشخیص می دهیم.

 ( 370) یاران پیامبر(ص) مو بمو عیوب باطنى و مکرهاى نفس اماره را از آن حضرت شنیده و مى‏شناختند.همانند شناختن ما گل را از یک گیاه ساده.

یارانی که از پیامبر دربار? مکرو حیل های نفس می پرسیدند درپی این بودند که جلوه های مکر نفس را در امور جاری وظاهر پیدا کنند وجزء جزء وذره ذر? آن را چنان بشناسند که ما گل سرخ را از یک گیاه ساده تشخیص می دهیم. نکته دانان ِحاضر در مجلس پیامبر هم در این گفت وشنود ها وموعظه های پیامبر صمیمانه کنجکاو می شدند وبهره می بردند.