خواب و رهایی از قید و بند این‌جهانی

مى‏کَنى الواح را: یعنی آن‌چه بر لوح ضمیر نقش بسته است، در خواب محو می‏‏گردد و انسان تحت تأثیر آنها نیست.

می‌رهند ارواح: یعنی آزاد می شوند.

زین قفس: منظور قفس تن است.

فارغان: فراغت یافتن، یعنی به هنگام شب ودر خواب روح فارغ از همهْ قید‏های اجتماعی است.

خواب: عبارت است از تعطیل شدن حواس ظاهرى از کارهایى که انجام مى‏یابد، به این دلیل که روح کشش براى انجام کار ندارد. و پس از بر طرف شدن خستگى و ضعف، روح کشش انجام کار را پیدا مى‏کند.

( 390) هر شب ارواح از قفس تن آزاد شده و با فراغت تمام بسر مى‏برند نه فرمانده و نه فرمانبر کسى هستند.( 392) شب موقع خواب نه زندانیان از زندان خبر دارند و نه پادشاهان از کشور و دولت خود با خبرند.( 393) همگى از اندیشه و غم سود و زیان فارغ بوده بهیچ چیز نمى‏اندیشند.

در سرگذشت عرفای بزرگ، از خواب و تأثیر آن در سیر و تکامل شخصیت سالک سخن بسیار گفته شده است و بسیاری از پیران طریقت، خواب را نوعی کشف دانسته‌اند که در آن سالک به اسراری آگاه می‏‏شود. این کشف اگر از جانب حق صورت پذیرد، رؤیای صالح و اگر از جلوه‏های روح سالک باشد، رؤیای صادق است. در هر صورت مرتبط با اتصال روح به عالم غیب است.

مولانا خواب را آزادی روح از مقیدات زندگی می‏‏داند و با این‌که همهْ تعبیرات او دربارهْ خواب یک‌سان نیست، در همهْ آنها آزادی از قیود اجتماعی و گاه شرعی را مطرح می‏‏کند. مولانا تن را دام و قفس می‏‏بیند و معتقد است که در هنگام خواب، روح از تن آزاد می‏‏شود و به عالم غیب می‏‏پیوندد و این کار به امر حق صورت می‏‏گیرد و این روح آزادشده در عالم خواب، نه فرمان می‏‏دهد و نه فرمان می‏‏برد و فارغ از همهْ قید‏های اجتماعی است. برای مثال، زندانی در خواب رنج زندان را احساس نمی‏‏کند و یا کارگزاران دولت در خواب به بخت و مقام اجتماعی خود نمی‌‌اندیشند و هیچ کس به یاد سود و زیان یا به یاد این و آن نمی‏‏افتد.