اولیای الهی سایهْ یزدانند ،

سایه: روشنایى که از مقابله‏ى مضیئى و چیزى روشنى بخش با شى‏ء دیگر حاصل شود، انعکاس جسمى که مقابل آفتاب قرار گیرد در جهت مخالف نور، عالم به اعتبار آن که هستى آن از حق است مانند هستى سایه از آفتاب یا از آن جهت که عدم محض است مثل سایه که عدم نور است، خیال در تعبیر مولانا.

سایه‏ى یزدان: مرد کامل فانى در حق مانند سایه که از خود وجود ندارد و حرکت او تابع حرکت آفتاب است، ولى کامل از آن جهت که متصل بحق است و میان او و حق فاصله نیست چنان که میان سایه و آفتاب فقط خطى موهوم فاصل است و آن جدایى میان ولى و حق، زاده‏ى اوهام است، ظل الاله هو الانسان الکامل المتحقق بالحضرة الذاتیة.[1]

دایه: زنى که طفل را بشیر خود پرورد، و دایه را نیز مرادف ماما و قابله استعمال مى‏کنند.

 ( 425) اگر سایه یزدان راهنماى کسى باشد او را از سایه و خیال رها ساخته بحقیقت و صاحب سایه متوجه مى‏سازد.( 426) سایه یزدان بنده خدا و همان کسیست که از این عالم مرده و در عالم خداوندى زندگى مى‏کند.

مولانا می گوید: مرد کامل مرید را بعلم و معرفت پرورش مى‏دهد و بتدریج از عالم حس و خیال و وهم مى‏گذراند و بحقیقت مى‏رساند ازین رو بدایه شبیه است که طفل را در دامن مى‏پرورد و از آفات حفظ مى‏کند و از شیر خود غذا مى‏دهد تا بجایى رسد که از حضانت مستغنى گردد و هر گونه غذا تواند خورد و چون مرد کامل از عالم و شهوات و آرزوها انقطاع کلى دارد بدین جهت او را مرده مى‏خواند که مرده نیز از آرزو و شهوت و از جهان حس بکلى گسسته است و از آن جا که مرد کامل از خود فانى و بحق باقى مى‏شود و از حیات دائم بهره ور است او را «زنده‏ى خدا» مى‏گوید. مولانا در ابیات گذشته مخاطرات و آفات را باز گفت و گرفتاریهاى طالب را شرح داد و اکنون مى‏خواهد که راه نجات و طریق فوز و رستگارى را باز گوید.

دلیل احتیاج به راهنما ومرشد،

آخر زمان : به اعتقاد قدما آخرالزمان، هزارهْ هفتم از عمر نوع بشر است که در آن، پیامبر اسلام(ص) ظهور کرده است.

کیف مدّالظلّ: اشاره به مضمون آیه سوره فرقان دارد که: خداوند سخن از گسترانیدن سایه وتابانیدن خورشید می کند:«أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاکِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلًا »:آیا ندیدى چگونه پروردگارت سایه را گسترده ساخت؟! و اگر مى‏خواست آن را ساکن قرار مى‏داد؛ سپس خورشید را بر وجود آن دلیل قرار دادیم![2]وادى: طریق طلب و مراحل سلوک است که متضمن دشواریها و آفتهاى بسیار است

دامن کسى تافتن: مجازا، توسل و استمداد. نظیر: دست بدامن شدن، دست در دامن زدن.

عُرس: طعامى که در مهمانى دهند، مهمانیى که بعد از آوردن عروس بخانه‏ى داماد بر پا کنند.

حسام الدین:حسام الدین چلبى ارموى از مریدان گزین و جانشین مولانا بود و مثنوى را مولانا بخواهش وى در نظم آورد (وفاتش) قبرش در قونیه و در مزار مولاناست.

 ( 427) دامن همان سایه یزدان را بگیر تا از آفات زمانه مستخلص گردى .‏( 428) یعنى آیا بسوى خداى خود نمى‏نگرى که چگونه سایه را امتداد داده و اگر مى‏خواست او را بى‏حرکت مى‏نمود پس ما آفتاب را راهنماى او قرار دادیم ‏. در آیه شریفه همانا نقش اولیاى حق است ولى حق است که دلیل انوار آفتاب الهى است.( 429) در این وادى بى‏پایان بدون این راهنما قدم مگذار و چون حضرت خلیل که بماه و ستاره و خورشید تعظیم نکرده و فرمود إنی لا أُحِبُّ اَلْآفِلِینَ تو نیز جز به ولیِّ حق تعظیم نکن. ( 430) برو و از سایه حق آفتابى پیدا کن و دامن شمس تبریزى را بگیر.( 431) اگر راه این مجلس سور و سرور را نمى‏دانى. از حضرت ضیاء الحق حسام الدین بپرس‏

مولانا می گوید:  در وادی معرفت، بی‌راهنما نباید رفت. اولیای الهی، به دلیل پیوند با خدا، جاودانه‌اند و ستاره‌هایی نیستند که افول کنند. اگر می‌خواهی به حقیقت برسی، مانند ابراهیم خلیل باش که هنگام شب، ستاره‌ای را خدای خود پنداشت و چون ستاره افول کرد، گفت: من چیزی را که غروب می‌کند، نمی‌پرستم.[3]

تو هم به ولی‌ای اقتدا کن که به‌راستی، سایهْ یزدان باشد. از طریق این سایه‌های الهی، آفتاب را پیدا کن. دست در دامن مرشدی چون شمس تبریز بزن. خواجه حافظ نیز مى‏گوید[4]:

            قطع این مرحله بى‏همرهى خضر مکن             ظلماتست بترس از خطر گمراهى‏

و لیکن باید توجه داشت که هر کسى هم شایسته‏ى شیخى و پیشوایى نیست و خود را بهر کسى نباید تسلیم کرد زیرا مربى بى‏خبر و بى‏اطلاع از رموز تربیت مانند طبیب جاهل است که مرض را سخت تر مى‏کند و در نتیجه‏ى معالجه‏ى غلط، بیمارى بر سر بیمارى مى‏نهد و درد بر درد مى‏افزاید و از این رو مولانا قصه‏ى ابراهیم را که روى از ستاره بر تافت شاهد مى‏آورد ویا مرشدی چون شمس تبریزی و حسام الدین چلبى را نام می برد تا طالب بر حذر باشد و از شیخان و پیران مدعى که گرمى و ذوقشان مستعار و ناپایدار است خویشتن را بدور دارد.