استادى طلب: یعنی هرکس باید استاد وپیر طریقتی داشته باشد.

حسب: بزرگى مرد از روى نسب، بزرگى در دین و مال، سر بلندى که بکسب مرد حاصل شود نه از جهت وراثت. در اینجا معنى اخیر مراد است.

عاقبت بینى نیابى در حسب‏: یعنی حَسَب ونسَب برای دیدن عاقبت کارها دلیل نیست.

اسیر زلتی: یعنی دچار لغزش شدن.

دست باف: بافته‏ى دست، سهل و آسان، منظور این است که آن عاقبت ِخیری که همه انتظار دارند چیزی نیست که به دست خود ببافند.

ور نه کى بودى ز دین ها اختلاف‏؟: یعنی اگر ممکن بود که هرکسی آن جهان وعاقبت خود را به دست خود بسازد، برسر مذهب این همه اختلاف نبود.

   ( 494) در کتابى مى‏گوید باید استادى پیدا کرده تابع او باشى و اگر پا بند خود باشى آتیه خود را نفهمیده عاقبت بین نخواهى بود. ( 495) تمام ملتها بخیال خود عاقبت بینى کردند ولى همگى پایشان لغزیده بمقصد نرسیدند.( 496) عاقبت بینى در دست خود اشخاص نیست و اگر این طور بود در ادیان و مذاهب اختلاف پیدا نمى‏شد.

این ابیات تاکید دارد بر ضرورى بودن پیر و مرشد بدلیل آن که دیدن عاقبت و منفعت و مضرت اعمال، امرى است که عقل عادى در ادراک آن مستقل نیست و هر کسى نمى‏تواند وجوه مصلحت و مفسده را تشخیص دهد و اگر ادراک مصلحت و مفسده امرى بود، میسَّر، براى همه‏ى مردم، اختلاف در میان امت بوجود نمى‏آمد زیرا مصلحت و مفسده، ثابت و لازمه‏ى عمل است و از آن انفکاک نمى‏پذیرد و بنا بر این، اختلاف زاده‏ى سوء تشخیص است پس باید احکام و تکالیف بوسیله‏ى کسى تعیین شود که از هواى نفس رسته و بدقایق صلاح و فساد اطلاع کامل داشته و بنظر باطنى بر عالم غیب و حقایق امور مشرف باشد، این استدلال شبیه است بدان چه حکما و متکلمین در حکمت بعثت انبیا گفته‏اند.[1]

هر کسى شیخ خود است،

استا هم تویى: انکار سخن قبل است، یعنی نیازی به استاد راهنما نیست، پس به خود باید اعتماد و تکیه کنی             

 سُخره‏ى مردان مشو: یعنی مسخرهْ دیگران مشو، راه خود را در پیش بگیر ومگذار دیگران تورا سرگردان کنند.

( 497) در کتاب دیگر مى‏نویسد استاد هم تو هستى براى اینکه شناسنده استاد تویى.( 498) بنا بر این استادى لازم نیست مرد باش و بخود تکیه کن و سخره دیگران نشده سر گردان مباش.

محتوای این دو بیت آنست که به استاد احتیاجى نیست و عقل و معرفت خود آدمى براى معرفت و تشخیص مفسده و مصلحت کافى است بدلیل آن که استاد و شیخ را هم انسان بوسیله‏ى خرد و هوش خود مى‏شناسد و براى ایمان به پیر و مرشد، شیخ و استادى ضرورت ندارد. این استدلال شبیه است بدان چه متکلمین از گفته‏ى براهمه و صابئه و قائلین به تناسخ نقل مى‏کنند، آنها مى‏گفته‏اند عقل براى تشخیص تکلیف کافى است و پیغمبر اگر آن چه مى‏گوید موافق عقل باشد ما بدو محتاج نیستیم و اگر بر خلاف عقل حکم کند پیروى او لازم نیست و احکام او در خور انکار است.

حقیقت همهْ ادیان یکی است

این جمله یکى است : یعنی حقیقت هم? ادیان یکی است.           

احول: یعنی نقص بینایی، دوبین.

صد یک چون بود : یعنی صدها مذهب گوناگون چه طور یکی هستند؟، این سخن انکار سخن وفرمان قبلی است، مبنی بر وحدت ادیان.

 چون یکى باشد یکى زهر و شکر؟: یعنی این ادیان گفته های مخالف یکدیگرند، زهر وشکر چه طور یکی می شود.           

   ( 499) در یکى از کتابها مى‏گوید همه اینها تویى فقط تویى و بس و دوئیت در اینجا موضوع ندارد. این همه اختلافات که شروع شده و مى‏بینیم عاقبت اینها یکى است و کسى که دو مى‏بیند احول است‏.

  ( 500) در جاى دیگر مى‏گوید یکى بودن معنى ندارد صد چگونه یکى است مگر کسى دیوانه باشد که این طور فکر کند. ( 501) اینها همه اقوالى است ضد یکدیگر چگونه خواهند بود مگر زهر و شکر ممکن است یکى باشند.

دربیت نخست می گوید: حقیقت همهْ ادیان یکی است واگر کسی کیان آنها اختلاف ببیند احول است ونقص بینایی دارد وبه عبارت دیگر اگرچه دین ها و آیین ها بظاهر متغایراند اما بحسب مقصد که خدا و وصول بکمال است میان آنها هیچ تغایرى وجود ندارد. ودربیت دوم این نظریه را نقد می کند ومی گوید» صدها مذهب گوناگون چه طوریکی هستند؟ آدم باید دیوانه باشد که این طور فکر کند.

استاد فروزانفربیت دوم را این گونه تفسیر می کند : اما فرض اختلاف که از بیت دوم مستفاد مى‏شود مبنى بر ملاحظه‏ى کثرت است و اینکه این امور با تصور اعتبارى بودن باز هم منشا اثر است و آثار آنها با یکدیگر تغایر دارند و از این رو نباید آنها را متحد شمرد.

خلاصه وچکیده مطالب اینکه ،مولانا می گوید: مفاد این طومارها مانند زهر و شکر با هم مختلف بود.