ظهور کثرت و اختفاى وحدت،

شیر علم: صورت شیر که روی بیرق شاهان می کشیدند. اما مولانا شیر علم و باد را مثالى آورده است براى ظهور کثرت و خفاء وحدت و آثار آن در خلق، بدان مناسبت که حس باصره صورت شیر را بر پرده‏ى علم مى‏بیند و حرکت و جنبش آن را مشاهده مى‏کند ولى باد را که محرک اوست نمى‏نگرد زیرا باد بچشم دیده نمى‏شود، این تمثیل را ممکن است براى توضیح فناى فعلى آورده باشد و یا آن که تقریر و نمودارى باشد براى تعبیر: (فانى نما).

باد: مجازا، غرور و نخوت، حیثیت و آن چه آدمى بدان نازد.

            هفت اختر بى‏آب را کین خاکیان را مى‏خورند             هم آب بر آتش زنم هم بادهاشان بشکنم‏

دیوان، ب 14535

و بدین معنى است در تعبیرات ذیل: باد بخود انداختن، باد بروت، باد سبلت، باد در بینى افکندن، باد در آستین انداختن، باد در سر داشتن، باد در کلاه افکندن.

بود: وجود و هستى،

باد و بود: مجازا، غرور و خود بینى، هستى و لوازم آن

داد: عطیت و موهبت، دهش.

لذّت هستی:آفرینش، از نیستی به هستی آوردن است. پروردگار لذّت هستی را به نیست نشان می‏دهد.

لذت ِانعام: یعنی همان لذت هستی را نشان دادن به بنده وکشانیدن او به راه عشق الهی.

نقل و باده وجام خود را وا مگیر: چشش عشق الهی است که مانند نقل وباده خوشگوار مستی آوراست.

 ( 608) ما همگى شیر هستیم ولى شیرى که در پرده پرچم نقش شده حمله‏هاى ما از بادى است که بر آن پرده مى‏وزد و نقشها را در حال حمله نشان مى‏دهد.( 609) بلى ما حمله مى‏کنیم ولى حمله ما از بادى است که ناپیدا است اى جان فداى آن ناپیدا باد. ( 610) هستى ما و نسیمى که ما را حرکت مى‏دهد از تو است و تو بما عطا کرده‏اى و تمام وجود ما نتیجه ایجاد تو است. ( 611) تویى که به نیست لذت هستى چشانده‏اى و تویى که هستى و تویى که نیست را عاشق و شیفته خود کرده‏اى.( 612) اى آن که منعم ما هستى لذت انعام خود را از ما باز نستان و جام و باده و نقل خود را از ما وامگیر.

مولانا در توضیح فناى فعلى سالک می گوید:آن‌چه به ما صفت بودن و جنبش و حرکت می‏دهد، مشیّت و فاعلیت حق است که فانی‌نما و ناپیداست. باد و بود ما، غرور و احساس وجود ما، هستی ما و این‌که فکر می‏کنیم وجود داریم، همه دادهْ توست. آفرینش، از نیستی به هستی آوردن است. پروردگار لذّت هستی را به نیست نشان می‏دهد و او را به عشق خود مبتلا می‏کند تا برای وصال حق به عالم هستی بیاید (مضمون حدیث معروف خَلقُ الخَلقَ لِکَی اُعرَف). ای خدا! لذت هستی و جذبه عشقِ به خودت را وا مگیر؛ لذّت عشق و محبت الهی که مانند نقل و باده و شراب، مستی آور است.

ور بگیری: یعنی اگر این لذّت مستی و انعام هستی را از ما بگیری دیگر ما نیستیم، آن‌که باید در راه تو و در جست‌وجوی تو گام بر دارد کیست؟

نقش: یعنی موجودات وکائنات.

نقاش: یعنی پروردگار، آن که این نقش را آفرید وخالق هم? این صورتهای زیباست.

نیرو کند: یعنی مقابله کند.

اکرام وسخای خود: یعنی اگرما یک هستی ظاهری داریم از اکرام وسخای توست و الا ما هیچیم.

ما نبودیم: یعنی درعالم عدم بودیم وهنوز قادر به بیان واظهار عشق وطلب وتقاضای خود نبودیم.

( 613) اگر انعام خود را باز گیرى چه کسى مى‏تواند اعتراض کند نقش با چه نیرویى با نقاش مقابله خواهد کرد.( 614) بما منگر و بانعام بى‏پایان خود نظر کن و بکرم و سخاى خویش بنگر.( 615) از اول نه ما بودیم و نه تقاضاهاى ما در آن وقت تو خواهشهاى نگفته و تمناهاى نابوده ما را شنیدى.

اگر این لذّت و انعام هستی را از ما بگیری دیگر ما نیستیم. آن‌که باید در راه تو و در جست‌وجوی تو گام بر دارد کیست؟ نقش در صورتی وجود دارد که نقاش او را پدید آورد وگرنه عدم است و چگونه می‌توان با نقاش که وجود مطلق است برابری و مقابله کرد؟ ما نیستیم و اگر هستیِ ظاهری داریم از اکرام و سخای توست. ما در عالمِ عدم بودیم و نمی‌توانستیم عشق و طلب خود را اظهار کنیم، اما لطف تو آن نیازی را که در ما ظاهر نشده بود می‏شنید و به آن پاسخ می‏داد و ما را به سوی هستی و به سوی تو می‏خواند. به اعتقاد مردانِ حق، کوششِ بنده تنها شرط وصال حق نیست بلکه باید نخست از جانب حق کششی در کار باشد و به قول حافظ: «کشش چو نبود از آن سو چه سود کوشیدن.»