دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند
وندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
بیخود ازشعشعه ی پرتو ذاتم کردند
باده از جام تجلّی صفاتم دادند
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن شب قدر که این تازه براتم دادند .
بعد از این روی من و آینه ی وصف جمال
که در آنجا خبر از جلوه ی ذاتم دادند
همت حافظ و انفاس سحر خیزان بود
که ز بند غم ایام نجاتم دادند
خدا در آیه های 16 و 17 سوره ی سجده می فرماید : «آنهائیکه شب از خواب بر می خیزند و از روی ترس از خدا و یا به امید ثواب ، خدا را می خوانند و از آنچه به آنها روزی داده ایم در راه خدا انفاق می کنند ، هیچ کس نمی داند که چه پاداشی برای آنها در عالم غیب برایش ذخیره میشود»
آیا آنان که از خواب شیرین شب می گذرند و اظهار بندگی برای خدا می کنند با آنان که از استراحت دنیوی نمی کاهند یکسان خواهند بود ؟ هیچ عقل سلیمی برابری آن دو را باور نمی کند .
امام جعفر صادق (ع) می فرماید : در قرآن برای هر کار نیکی که انجام می دهد پاداشی است مگر «نماز شب » که خداوند از آن نظر که پاداش آن در نزد خدا بسیار بزرگ بوده بیان نفرموده .
حضرت امام حسن عسگری (ع) می فرماید : «برای رسیدن به قرب الله سفر و سیری است که جز با مرکب شب امکان ندارد »
امام سجاد (ع) می فرماید : چون شب زنده داران با خدای خویش خلوت می کنند . پس خداوند از نور معنوی خود بر چهره ی آنها می پوشاند .
عارف نامی ملا حسینقلی همدانی استاد جناب آقای قاضی گوید : تمام کسانی که در مقامات دین به جایی رسیده اند همه از شب خیزان بوده اند و کسی غیر از آنها دیده نشده است [1].
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی به نقل از حدیثی ازحضرت علی (ع) می فرماید : کسی که یک دهم شب را با اخلاص نماز گذارد خداوند به اندازه ی دانه و برگ درختان و گیاهانی که در آن شب روییده اند برای او پاداش می نویسد .
یکی از علمای بزرگ وقتی به احتزار افتاده بود زیاد به فرزندانش تأکید می کرد که نماز شب بخوانند . علت تأکید بسیار او را به نماز شب پرسیدند . گفت : من که از مال دنیا چیزی ندارم که به آنها به ارث گذارم و آخرت هم خدا می داند ولی از خواندن نماز شب چیز هایی برایم روشن شده و می دانم که عاید انسان می شود که هم برای دنیا و هم برای آخرت انسان کافیست بدانجهت است که تأکید می کنم نماز شب بخواند .
از سفارشات مرحوم سید علی قاضی به علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان بود که می گفتند : «پسرم اگر دنیا می خواهی نماز شب بخوان و اگر آخرت هم می خواهی نماز شب بخوان . و در جای دیگر گوید : «هرکس نماز شب بخواند و از نظر روزی در مضیقه باشد تُف بر صورت من بکند (و بنا به روایتی می گفتند : لعنت بر من کند )
در روایت از قول مرحوم سید علی قاضی آمده : «هرکس نماز شب بخواند و در روز بگوید که گرسنه هستم و یا غذا و روزی ندارم او را تکذیب کنید .[2]
نظر یکی از عرفا بر این است که هر کسی نزدیکی های صبح بیدار شود و دست رویش را شسته و در انتظار اذان صبح باشد تا بعد از اذان نماز صبحش را در اول وقت خواند و چای درست کند و بخورد نوعی عبادت است و برایش پاداش وجود دارد .
شیخ حیدر آملی گوید : با علی همسایه باش و از هیچ پیش آمدی نهراس ، چون در آن هنگام که زره بر تن کردی ، نباید از نیزه بترسی . حال اگر توانستی با سحر خیزان همراه شوی هیچ غم و غصه ای نخواهی داشت چه سر دسته ی سحر خیزان پیامبر اکرم (ص) و ائمه ی اطهار هستند حافظ نیز در این مورد گوید :
همت حافظ و انفاس سحر خیزان بود
که زبند غم ایام نجاتم دادند
چنانکه قبلاً اشاره شده برای عاشقی ضمیره لازم است ، برای راز و نیاز شبانه هم توفیق لازم است و لازمه مقدماتی است که اگر توفیق باشد در آینده به آن پرداخت خواهد شد.
سوز دل اشک روان آه سحر ناله ی شب
این همه از نظر لطف شما می بینم
شاید یکی گوید که برای اشک و آه و ... چه توفیقی ؟ ولی آن هم توفیق می خواهد . دوستی که زمانی به تذهیب نفس دست زده بود ، حکایت می کرد : شبی در شمال تهران در خانه ای شمالی در اتاقی بصورت گروهی خوابیده بودیم . نیمه شب تنها برای تهجد از خواب بیدار شدم . در سجده یک مرتبه متوجه شدم که به اصطلاح یک روده ی راست در شکم ندارم و چون دست خالی خود را مشاهده کرده و احساس عجز و ناتوانی خود را دیدم چنان بغض و اشگی توأم با شعف و خوشحالی از اینکه قبل از فوت وقت یک بار پرونده ام را دیدم بر من مستولی شد که نه می توانستم با صدای بلند های های بگریم که همه را از خواب بیدار می کردم و نه می توانستم خود را نگهدارم که از بغض داشتم خفه می شدم به هر ترتیبی بود نماز را به پایان رساندم که شعر حافظ یادم آمد که :
در خرابات مغان نور خدا می بینم
وین عجب بین که چه نوری ز کجا می بینم
حالا دهها سال است که از آن واقعه می گذرد به همه ی شیرینی ها و تلخی هایی که در زندگی روزمره برای انسان پیش می آید ، هنوز حلاوت و شیرینی آن تهجد از کامم نرفته است .
اگر راز و نیاز شبانه تو ام با تذهیب نفس و خلوص نیت انجام گیرد می رساند انسان را که باید برساند و اگر انسان به جایی نرسد بداند که کارش در جایی می لنگد . نماز یومیه که خداوند در آیه ی 45 سوره ی عنکبوت می فرماید : «ان الصلواه تنهی عن الفحشاء والمنکر » همانا نماز انسان را از کار های زشت باز می دارد و وعده ی خداوند حق است و تخلف نمی پذیرد [3]. و کسی که نماز می خواند و کار های منکر را نیز انجام می دهد یعنی او نماز نمی خواند بلکه نماز را به سخره گرفته و ادای نماز خوان ها را در می آورد . برای چنین نماز و شب بیداری حافظ گوید :
زاهد چو از نماز تو کاری نمی رود
هم مستی شبانه و راز و نیاز من
یعنی وقتی که زاهد در عمل زهد نمی ورزد شب زنده دار هم به معنویتی نمی رسد . هر دو هم نماز زاهد و هم شب زنداری حافظ ( خود را بصورت استعار و تواضع بکار برده ) حقیقی و از روی صدق نیستند.
[1] - اسرار الصلواه ص 293
[2] - صدای سخن عشق ، حامد اسلام جو، ص 77
[3] - آل عمران آیه ی های 9 و 194 – رعد آیه ی 31 – زمر آیه ی 20
|
محمدرضا افضلی تحصیل کرده درحوزه معارف، پژوهشگر ونویسنده کتاب معارف مثنوی، سروش آسمانی در4جلد(شرح موضوعی مثنوی)، درمحضر مولانادر6جلد(شرح کامل مثنوی معنوی)، شرح لبّ اللباب مثنوی در2جلد،دانشنامه عزالی در4جلد .... |
